حسن قلیچ نیا - استادیار، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران
حسین ارزانی - استاد، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران
محمد اکبرزاده - مربی پژوهشی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران
مهدی فرحپور - دانشیار بازنشسته، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
مژگان السادات عظیمی

ارزیابی مراتع و شناسایی تغییرات موجود در پوشش گیاهی، تولید و عوامل موثر بر آنها از موارد مهم برای برنامه ریزی و اعمال مدیریت صحیح بهره برداری است. بر این اساس ابتدا با استفاده از منابع در دسترس، رویشگاه های عمده استان مازندران تعیین و بعد در مناطق معرف هر رویشگاه یک سایت برای آماربرداری در سال ۱۳۸۰ تاسیس گردید. در ۱۰ سایت ایجاد شده، عوامل مربوط به پوشش گیاهی (پوشش تاجی و تولید) در زمان آمادگی مرتع در طول ۶ ترانسکت ۲۰۰ متری در۶۰ پلات یک مترمربعی اندازه­گیری شد. نتایج نشان داد که بیشترین مقدار متوسط درصد پوشش گیاهی در سایتهای ده­گانه، حداکثر در سال ۱۳۸۳ به­میزان ۲۲/۵۰ (درصد) و بیشترین میزان تولید نیز ۸۷/۴۱۷ (کیلوگرم در هکتار) در سال ۱۳۸۳ بوده است. حداقل درصد پوشش در سال ۱۳۸۱ با میانگین ۳۸/۴۷ درصد و میانگین تولید ۴۶/۳۹۱ و ۶۳/۳۹۱ در سالهای (۱۳۸۱) و (۱۳۸۲) بوده است. بر این اساس مشخص گردید که درصد پوشش و تولید با بارندگی در ارتباط بوده است. به­طوری­که در بیشتر سایتهایی که میانگین بارش بخصوص بارش در اواخر زمستان و بهار در سال ۱۳۸۳ بیشتر از سایر سالها بوده به واسطه آن میانگین درصد پوشش و تولید در همین سال بیشتر از سایر سالهای مورد مطالعه بوده است. همچنین نحوه مدیریت چرای دام در سایتها بر میزان تولید و پوشش تاثیر داشته است. سایتهای موجود در مناطق مرتفع دارای وضعیت مطلوب تری می­باشند. که آن هم به­علت شرایط اقلیمی مدیترانه ای سرد و بارندگی بیشتر و مدیریت مناسب چرای دام در مرتع، در این سایتها می باشد. در این سایتها گیاهان کلاس I و II وضعیت بهتری در مقایسه با مراتع پایین دست دارند. در سایتهای واقع در مناطق پایین تر با اقلیم نیمه­خشک سرد بخصوص در درمنه­زارها، وضعیت پوشش گیاهی در مرتبه پایین تر از مناطق مرتفع تر قرار دارد که آن هم به­علت شرایط اقلیمی نیمه­خشک و استفاده از مرتع در دو فصل بهار و پاییز می­باشد. در این سایتها گیاهان کلاس III غلبه یافته اند. بارندگی بر تمام شکلهای رویشی تاثیر داشته و برای گندمیان پایا هم در درصد پوشش و هم در تولید نقش داشته است. از آنجا که گیاهان بالشتکی برای محاسبه تولید در نظر گرفته نشدند، از این رو افزایش درصد پوشش در تولید نقش نداشته است. گیاهان یکساله نیز به واسطه افزایش بارندگیهای بهاره در برخی از سایتها در افزایش تولید نقش داشته اند.

ارزیابی مرتع, تولید مرتع, پوشش تاجی, وضعیت مرتع, مازندران