ناصر مشهدی - استادیار مرکز تحقیقات بین المللی بیابان، دانشگاه تهران
حسن احمدی - استاد، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران

نتیجه دینامیک باد، حمل ذرات خاک یا رسوب و ایجاد و تکامل اشکال ناهمواری­های بیابانی براساس شدت فرسایش یا رسوب گذاری است. منطقه خارتوران به­دلیل وضعیت زمین­شناسی، ژئومرفولوژی و اقلیم­شناسی خود، یک منطقه خاص را در نواحی خشک حوزه آبخیز بسته دشت کویر بوجود آورده است. تعادل اکوسیستم منطقه تحت تاثیر بهره­برداری­های انسانی و فعالیت­های باد بوده، بنابراین دارای ساختار ژئواکولوژیک با الگوهای مخصوص به خود می­باشد. ارگ خارتوران، حاصل فعالیت باد در اراضی بالادست و منابع ماسه آن می­باشد. در این تحقیق، منطقه­ای به وسعت حدود ۲۰۰۰۰۰ هکتار از این اراضی مورد مطالعه قرار گرفته است. مطالعات براساس نقشه­های توپوگرافی، تصاویر ماهواره، نقشه زمین شناسی، عکس­های هوایی و بازدیدها و نمونه­های صحرایی صورت گرفت، ابتدا منطقه به شبکه­های مربعی ۳ کیلومتر در ۳ کیلومتر تقسیم و در هر نقطه شبکه (۲۱۴ نقطه) اقدام به برداشت نمونه خاک یا رسوب سطحی گردید. نتایج حاصل از دانه­بندی نمونه­ها منتج به هفت نقشه توزیع اندازه­های دانه شد که توان هر بخش از منطقه مورد مطالعه را در آورد رسوب در سرعت­های مختلف باد نشان می­دهد. همچنین این مطالعات نشان داد که بیشترین درصد توزیع ذرات بین ۰۶۳/۰ تا ۱۵۰/۰ میلی­متر (آسیب­پذیرترین) جمعیت ذرات در مقابل فرسایش بادی) قرار دارند. براساس مطالعات و نتایج بدست­آمده می­توان بیان کرد که فعالیت فرسایش بادی در منطقه در گذشته، بسیار بیشتر از زمان حال بوده و ارگ خارتوران نتیجه­ای از فعالیت باد در گذشته می­باشد. در حال حاضر میزان شدت جریان ماسه و تعادل بین فرسایش و رسوب گذاری)، عوامل غالب در شکل­گیری منابع ماسه هستند.

منابع ماسه, ارگ خارتوران, دانه بندی, توان رسوب زایی, فرسایش بادی, توزیع ذرات