امیر حسین مدنی - استادیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و زبان های خارجی، دانشگاه کاشان، اصفهان، ایران،

بیان مسئله: یکی از پربسامدترین بنمایههای متون عرفانی، خواب و رویاست که نوعی کرامت به شمار میرفته و بهسبب اخبار از عالم غیب، ابزاری برای کسب شناخت و آگاهی بوده است. در میان این خوابها، بهدلیل نگرانی و ترس صوفیه از عالم پس از مرگ و عاقبت کار خود، پرسش «خدای تعالی با تو چه کرد؟» بسیار متداول است؛ پرسشگر از راوی میخواهد که او را از سرنوشت خود و حوادث عالم برزخ آگاه کند. اگر خداوند راوی را آمرزیده است، دلیل آمرزش چه بوده و اگر احیانا عتاب یا عذاب کرده، به تاوان کدام غفلت و اشتباه او بوده است.روش: نگارنده در این مقاله برای پاسخ به پرسش یادشده، هجده متن منثور عرفانی را بررسی کرده است.یافته ها و نتایج: با تحلیل حکایات مرتبط، این نتیجه حاصل شد که در بیشتر اوقات، راوی از آمرزش خداوند و لطف او خبر میدهد و اینکه کار، آسانتر از آن است که خلق میپندارند؛ بهگونهای که در مقابل پنجاه و نه حکایت رحمت خداوند، تنها با نه حکایت عذاب و عتاب او مواجهیم. تامل در حکایات نشان میدهد که لطف و «رحمت بیعلت» خداوند و به عبارت دقیقتر «فضل و کرم» او افزونبر عارفان و پارسایان، مردمان عادی و گناهکاران و قاتلان را نیز در بر میگیرد و از این نظر، اصل نقدش، داد و لطف و بخشش است؛ همچنین بهشت و نعمتهای بهشتی، کمترین پاداش خداوند به رستگاران است؛ درحالیکه رویت خداوند و همنشینی با او، رضایت و خشنودی حق از بنده، استقبال پیامبر (ص) از عارف و همنشینی با پیامبران و صالحان، پاداشهای ویژهتری به شمار میروند.

خواب, پرسشگر و راوی, رفتار خداوند, رحمت و آمرزش, عذاب و عتاب