محمدرضا پیرچراغ - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران.(نویسنده مسئول )
مرتضی قاسمی حامد - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران
بشیر سلیمی - دکترای علوم قرآن و حدیث، مدرس گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران

البرهان سید هاشم بحرانی از جمله مهم ترین تفاسیر ماثور شیعه در نیمه اول قرن یازدهم قمری است. تفسیر ماثور یا روایی از قدیمی ترین گونه های تفسیری است که برای تبیین آیات الهی شکل گرفته است. این روش، در قرن یازدهم با رواج قلمرو اخباری گری بر حوزه های علمی شیعه، به اوج خود رسید. تفسیر البرهان در زمره تفاسیر ماثور محض محسوب می شود و شامل همه سور قرآن بوده و روایات منقول از ائمه(ع) بدون اظهارنظر مولف گردآوری شده است و در آن روایاتی از معصومان(ع) در باب اختلاف قرائت، شیوه تلفظ، یا نوع نزول به چشم می خورد. دسته بندی و نقد انواع روایات اختلاف قرائت در البرهان، موضوع اصلی این پژوهش است که با روش توصیفی تحلیلی به بررسی آن پرداخته می شود. نتایج پژوهش نشان می دهد که اولا؛ انواع روایات اختلاف قرائت در البرهان شامل: تغییر در شکل ظاهری و تقدیم و تاخیر یا جابه جایی کلمات، اضافه یا کم شدن کلمه یا جمله در خلال آیات، افزودن نام ائمه در آیات، و تفسیر مزجی است. ثانیا؛ از نظر تاثیرگذاری در معنا، روایات اختلاف قرائت در البرهان در دو دسته قرائت های بی تاثیر در معنا و قرائت های موثر در معنا جای دارد. ثالثا؛ بررسی البرهان، نشان می دهد روایات تفسیر مزجی که در صدر اسلام مایه اختلاف قرائت می شده است، در این تفسیر نیز به دلیل ماهیت روایی محض بودن آن انعکاس یافته است، مانند روایات اضافه یا کم شدن کلمه یا جمله در خلال آیات، و یا روایات افزودن نام ائمه در آیات، که غالبا از نظر سندی مخدوش می باشند. رابعا؛ ذیل برخی از آیات در این تفسیر از قرائت های ضعیف استفاده شده است که این قرائت ها حکم قرآن را ندارند و قرآن کریم از هرگونه تحریفی مصون می باشد.

البرهان فی تفسیر القرآن, سید هاشم بحرانی, اختلاف قرائت, تفسیر ماثور, نقد قرائت