حسین قره داغی - دانشجوی دوره دکتری علوم مرتع دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات و عضو هیئت علمی واحد ارسنجان شیراز
حسین ارزانی - استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران
حسن ابراهیم زاده - - استاد دانشکده علوم دانشگاه تهران
محمدرضا قنادها - استاد دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران
ناصر باغستانی - استادیار پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی یزد

مراتع به عنوان یکی از مهمترین و وسیعترین اکوسیستم های طبیعی کشور است که در دهه های اخیر به علت عوامل متعدد از جمله چرای بی موقع و بیش از حدظرفیت، وضعیت آنها دچار سیر نزولی شده است. مدیریت چرا در مراتع برپایه تعیین زمان و شدت چرا به ویژه در مراتع ییلاقی، یکی از راهبرد های بخش اجرایی کشور در مدیریت مراتع می باشد. آگاهی از وضعیت فیزیولوژیکی و فنولوژیکی گونه های مرتعی برای رسیدن به هدف فوق اهمیت به سزایی دارد. یکی از مولفه های مهم فیزیولوژیکی در گیاهان مرتعی، آگاهی از میزان ذخایر هیدراتهای کربن محلول TNC در طول فصل رویش می باشد. این ذخایر از مهمترین منابع تامین انرژی گیاه برای مصارف متعدد به ویژه رشد مجدد گیاه در بهار و پس از چرای دام می باشد. با مطالعه تغییرات فصلی این ذخایر در گیاهان غالب مرتعی می توان زمانهای حداقل و حداکثر(بحرانی و غیربحرانی) این ذخایر را مشخص نموده و از نتایج حاصل برای تعیین دقیق شروع فصل چرا و زمانهای عدم چرا در مراتع بهره جست. تحقیقات بسیاری در این زمینه در خارج از کشور از دهه ۵۰ و در سالهای اخیر در داخل کشور انجام شده است. هدف از انجام این تحقیق بررسی تغییرات فصلی ذخایر TNCدر سه گونه گرامینه چندساله Bromus tomentellus, Festuca ovina, Dactylis glomerata در مراتع منطقه پلور در جاده هراز با اقلیم کوهستانی سرد و متوسط بارندگی سالانه ۵۳۵ میلیمتر و ارتفاع ۲۶۰۰متر از سطح دریا می باشد. برای این منظور نمونه گیری در حدود ۱۰ مقطع فنولوژی گیاه با سه تکرار از قسمتهای هوایی و ریشه گیاه انجام شد. نمونه ها در ۷۰ درجه سانتیگراد برای مدت ۴۸ساعت خشک گردید و سپس میزان ذخایر TNC  درهریک برحسب میلی گرم در گرم نمونه خشک به روش فنل- سولفوریک اندازه گیری گردید. داده های حاصل با استفاده از نرم افزار Minitab و تجزیه و تحلیل واریانس یک طرفه و دوطرفه در قالب طرح کاملا تصادفی انجام گردید و نمودارهای تغییرات فصلی ذخایر درهریک از گونه ها و همچنین در ریشه و قسمت های هوایی ترسیم شد. نتایج حاصل نشان داد که گونه های مورد مطالعه دارای چرخه تغییرات فصلی مشخصی بوده و در شروع فصل رویش و همچنین در پایان فصل، مقدار ذخایر  TNCدر آنها به حداقل مقدار رسیده و سپس افزایش می یابد. میزان ذخایر در هرسه گونه در طول فصل رویش در قسمت های هوایی بیشتر از ریشه بود (۰۱/۰=P). شدت جایگزینی ذخایر در هرسه گونه بسیار سریع انجام می شود که از بیشترین تا کمترین به ترتیب در گونه های Da.gl , Fe.ov , Br.to می باشد. این موضوع مرتبط با فنولوژی و طول فصل رویش این گونه ها است. بنابراین گونه Da.gl دارای حساسیت بیشتری نسبت به چرای دام و گونه Br.to مقاومتر از دو گونه دیگر می باشد. با توجه به نتایج بدست آمده مقاطع بحرانی برای هرسه گونه از شروع فصل رویش تا اواسط اردیبهشت و همچنین در اواخر فصل رویش در نیمه دوم مرداد می باشد. شروع فصل چرا در این منطقه از اواخر اردیبهشت تا اوایل مرداد به مدت ۷۰ روز توصیه می گردد.

مرتع, شروع فصل چرا, هیدراتهای کربن محلول, فنولوژی, TNC