آزاده قادری - گروه زبان و ادبیات عربی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران
سیدحسین سیدی - گروه زبان و ادبیات عربی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.
بهار صدیقی - گروه زبان و ادبیات عربی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

زبان در تمام عرصه های زندگی جوامع بشری نمود دارد و از دیرباز در تمام سطوح زندگی بشر سامان دهنده روابط میان انسان ­ها و زیربنای شکل گیری مناسبات، منعکس کننده باور، دیدگاه و تجربیات میان انسان ­ها بوده است. تحلیل انتقادی گفتمان که در بستر اندیشه­ های جامعه­ شناسی تکوین یافته، رویکردی اجتماعی به زبان دارد و به بررسی سازوکارهای آن از خلال بافت سیاسی و اجتماعی می­پردازد و در پی آشکارسازی روابط پنهان اجتماعی است. جستار پیش رو با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و در نظر گرفتن نظریه اجتماعی- شناختی ون دایک به گفتمان­ کاوی قصیده «الارض والجرح الذی لاینفتح» امل دنقل- شاعر ملتزم به جامعه عرب -پرداخته لذا این پژوهش با کاربست ارکان مربع ایدئولوژیک، قصیده را گفتمانی سیاسی- اجتماعی در نظر می­گیرد و آن را سازه­ای اجتماعی می­پندارد و به دنبال کشف نابرابر اجتماعی و ویژگی­ های منفی گفتمان مسلط در راستای بازتعریف معانی و اقناع مخاطب و تبیین ایدئولوژی شاعر است. از این رو گفتمان شعری را نوعی کنش می­داند که به طور اجتماعی شکل گرفته است و به جای آنکه آن را نوعی هماهنگی آرمانی و زیبایی شناختی بداند آن را نمونه ­ای از نهاد ادبی متغیری پنداشته که به واسطه واژگان نشان دار، شاخص گذاری، ساخت ­های نحوی، کاربردهای بلاغی اعم از استعاره و مجاز و...به قطبیت سازی دست زده و هژمونی گفتمان مسلط را درهم می­شکند و با این کار توزیع نابرابر قدرت در جامعه کنونی را بازمی تاباند و به چالش می­کشد و در نتیجه مشخص گردید که شاعر در این قصیده، بیشتر تکیه بر غیریت سازی می کند تا چهره اسرائیل و سایر استعمار گران و دشمنان داخلی (حاکم عربی) را به مردم جامعه اش بنمایاند و ایدئولوژی مبارزه را در ذهن مخاطب نهادینه کند و در تلاش است مخاطب را معطوف به واقعیت و جهانی که هست کند نه دنیایی که شاعر می خواهد بسازد پس این سروده همزاد یا معادل رمزآلودی است برای حوادثی که در این زمان رخ داده است

تحلیل گفتمان, زبان, قدرت, جامعه, ایدئولوژی, ون دایک