مهدی کروبی - استاد، گروه مدیریت گردشگری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
محمود ضیائی - استاد، گروه مدیریت گردشگری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
سید مجتبی محمود زاده - استادیار، گروه مدیریت گردشگری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
نسترن پویان زاده - دانشجوی دکتری مدیریت گردشگری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

ازدحام گردشگری یک پدیده در حال رشد در صنعت گردشگری است که تنش های بین جامعه محلی و گردشگران را در مقصدهای گردشگری شهری و روستایی ایجاد می کند. مقصدهای ساحلی به ­عنوان یکی از مقصدهایی که اغلب با پدیده ازدحام گردشگری مواجه هستند، به مدیریت و برنامه ریزی یکپارچه و پویا برای حفظ و توسعه آن نیاز دارند. پژوهش حاضر با هدف بررسی ابعاد و مولفه های ازدحام گردشگری با رویکرد گردشگری هوشمند در راستای رسیدن به یک الگوی مدیریتی برای مقصدهای گردشگری انجام گرفته است. این پژوهش از نوع توسعه ای- کاربردی و به لحاظ روش­شناسی در زمره پژوهش آمیخته کیفی و کمی قرار دارد. برای گردآوری داده های کیفی از دو ابزار مصاحبه و پرسشنامه استفاده شده است. در بخش کیفی ۲۱ نفر با استفاده از مصاحبه­های نیمه­ساختاریافته و در بخش کمی با استفاده از ابزار پرسشنامه ۲۷۱ نفر از مسئولان و فعالان گردشگری (مشرف به موضوع) در پژوهش مشارکت کردند. داده های حاصل از مصاحبه با استفاده از روش تحلیل مضمون، تحلیل شد و درنهایت ۱۹۳ کد باز، ۱۸ کد محوری و ۳ کد انتخابی استخراج شد. نتایج نشان می دهد، مدیریت ازدحام گردشگری شامل سه بعد عرضه، تقاضا و ساختاری/مدیریتی است که هریک از این ابعاد دارای شش شاخص هستند. همچنین با استفاده از ماتریس اهمیت-عملکرد، حوزه­های پراهمیت برای بهبود فعالیت های مدیریتی مشخص شدند. از نظر اثرات کل، بعد مدیریتی/ساختاری ازبیشترین اهمیت (۰.۵۷b=) و تقاضای گردشکری بالاترین عملکرد (۶۴.۶۱c=) را دارند. طبق یافته ­ها، برای مدیریت ازدحام گردشگری بعد عوامل مدیریتی و ساختاری و سازه­های دولت و حاکمیت هوشمند (۰.۲۵b=)، ظرفیت تحمل محیطی و روان­شناختی بومیان (۰.۳۴b=) و فصلی بودن گردشگری (۰.۳۹b=) ذیل ابعاد سه­گانه، در اولویت بهبود عملکرد قرار دارد.

ازدحام گردشگری, گردشگری هوشمند, مدیریت مقصد, توسعه پایدار گردشگری, تقاضای گردشگری, مقصد ساحلی