فیروز عبدالعلی زاده - کارشناس هواشناسی سینوپتیک، سازمان هواشناسی کشور
علی محمدخورشیددوست - گروه آب و هواشناسی دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز تبریز ایران

طی روزهای هفدهم تا بیست و یکم ماه مارس ۲۰۱۹ (۲۶ اسفند ۱۳۹۷ تا ۱ فروردین ۱۳۹۸) بارش باران سنگین در استان گلستان (حوضه آبریز گرگانرود) باعث ایجاد سیل و آبگرفتگی در مسیر گرگانرود گردید که خسارات بسیار زیادی به شهرها، روستاها و بخش کشاورزی وارد آورد. لذا در این تحقیق اقدام به بررسی و تجزیه و تحلیل عوامل رخداد سیل مذکور به ویژه عوامل سینوپتیکی-دینامیکی وقوع بارش سنگین، گردید. جهت تحلیل سینوپتیکی-دینامیکی بارش سنگین، با استفاده از منابع داده­ای مختلف (داده­های هواشناسی ایستگاه­های سینوپتیک، پایگاه NCEP/NCAR، محصولات ماهواره MODIS و محصولات ماهواره GPM) ابتدا زمان اوج بارش­ها و شدت بارش مورد شناسایی قرار گرفت و سپس نقشه­های سینوپتیک (نقشه­های ارتفاع ژئوپتانسیل در سطوح میانی و زیرین تروپسفر، چرخندگی نسبی، امگا، سمت و سرعت باد، همگرایی شار رطوبت، تابع جبهه­زایی، رطوبت ویژه جو و نمودار هوف-مولر) تهیه گردیدند و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان دادند که بارش سنگین از ساعت ۱۸ (به وقت جهانی۳) روز هفده مارس شروع شده و تا ساعت ۱۸ روز هجده مارس ادامه داشته است و اوج شدت بارش­ها در روز هجدهم مارس در اکثر ایستگاه­ها بین ساعت­های ۰۶ تا ۱۲ و ۱۲ تا ۱۸ بوده است. بررسی نقشه­های سینوپتیک بیان داشت، منشا سیستم بارشی تراف عمیق واقع بر بستر موج راسبی می­باشد که در اواخر روز هفدهم مارس به منطقه مورد مطالعه رسیده و باعث شکل­گیری سیکلونی عمیق در این ناحیه شده است و با تزریق رطوبت از آب­های جنوبی ایران و دریای خزر توسط جریانات جوی به داخل سیکلون وقوع بارش­های سنگین را منجر گشته است. از سوی دیگر، توپوگرافی و شیب حوضه شرایط لازم را برای رخداد سیل فراهم آورده است.

بارش سنگین, حوضه گرگانرود, سیل, همگرایی شار رطوبت