خدیجه صفری - دانشجوی دکتری گروه مدیریت محیط زیست، دانشکده علوم و فنون دریایی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
سید علی جوزی - استاد گروه مهندسی محیط زیست، دانشکده علوم و فنون دریایی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
سحر رضایان - دانشیار گروه مهندسی محیط زیست، دانشکده فنی و مهندسی، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران

پیشینه و هدف امروزه با گسترش سریع شهرها و افزایش چشم گیر حجم اطلاعاتی که برای مدیریت شهری باید پردازش شوند، استفاده از GIS در برنامه ریزی شهری توسعه یافته است. این پژوهش با استفاده از عملکرد ابزارهای پشتیبانی تصمیم، فرآیند تحلیل شبکه (ANP) و ترکیب خطی وزنی (WLC)، جهت وزن دهی معیارها و روش های استانداردسازی نقشه ها بر اساس منطق بولین و فازی را در قالب تصمیم گیری چند معیاره، بهترین سایت دفن زباله شهر زاهدان را بررسی می کند. سپس با استفاده از پهنه بندی در تعیین مکان های مناسب دفن پسماند شهری در شهرستان زاهدان استفاده گردد که در حال حاضر با مشکل محل دفن پسماند روبه رو است. در تحقیق حاضر با شناسایی عوامل موثر در محدودیت مکان یابی محل دفن پسماند شهری شهرستان زاهدان و با تعیین اولویت فاکتورهای تاثیرگذار، معیارهای بهینه مکان یابی با در نظر گرفتن توان اکولوژیکی منطقه مشخص و در راستای واقعی شدن برنامه ریزی، بر مبنای متغیرهای موجود در مکان یابی شهرستان زاهدان، با استفاده از روش های تصمیم گیری چند معیاره (MCDM)، نسبت به وزن دهی و اولویت بندی و ارزیابی معیارها و محدودیت ها اقدام گردید. مدل در نظر گرفته شده برای عرصه تحت مطالعه، نمایانگر اولویت های ایجاد انواع کاربری ها جهت تصمیم گیری ها، در جریان مطالعات ارزیابی و به منظور سنجش قابلیت های شهرستان زاهدان برای کاربری های توسعه شهری است.مواد و روش­ ها این تحقیق کاربردی از روش ارزیابی چند معیاره در محیط GIS، برای تعیین و تخمین پتانسیل مکان های مطلوب دفن پسماند در شهرستان زاهدان ارائه شده است. بدین ترتیب با تهیه پرسشنامه به روش دلفی، ۱۸ زیرمعیار در دو گروه معیار، ۱) معیار اکولوژیکی (شیب، ارتفاع، خاک، فرسایش، گسل، بارش، باد، جهت، آب های سطحی، آب های زیرزمینی، پوشش گیاهی، کاربری اراضی و زمین شناسی)، ۲) معیار اجتماعی، اقتصادی (فاصله از شهر، روستا، معدن، فرودگاه و جاده) تعیین و با نظر کارشناسان (خبرگان) و با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه (ANP) در نرم افزار Super  decision  وزن های هر معیار محاسبه و در مرحله بعد لایه های هر کدام از این معیارهای ارزیابی و در پایگاه داده مبتنی بر ArcGIS آماده سازی و تحت عنوان نقشه­های معیار ذخیره شد و در نهایت با استفاده از روش WLC تلفیق کلیه لایه ها انجام و نقشه نهایی که مشخص کننده مکان های مناسب دفن در شهرستان زاهدان استخراج گردید.نتایج و بحث با فازی سازی ۱۸ لایه (معیار) با منطق فازی و نیز اعمال محدودیت ها با منطق بولین، نقشه­های ۱۸ لایه تهیه و با تلفیق لایه ها با روش ترکیب خطی وزنی از رایج ترین روش ها در تصمیم گیری چند معیاره، نقشه نهایی مکان یابی دفن بدست آمده است. در راستای توزیع فضایی مکان های مناسب دفن شهرستان زاهدان، با توجه به ۵ کلاس طبقه­بندی، مشخص شد که بیشترین سطح منطقه را طبقه فاقد توان (۹۹.۷۶ درصد) و مناطق مناسب برای دفن پسماند در مجموع حدود ۰.۲۳۱ درصد است و هیچ بخشی از شهر زاهدان برای کاربری دفن پسماندها دارای توان خیلی زیاد و توان زیاد نیست. به طوری که در اطراف شهر نصرت آباد، محدوده هایی با توان خیلی زیاد و توان زیاد مشاهده می شود. همچنین مشخص شد که عمدتا اراضی دارای توان، اعم از توان کم و توان متوسط، در حواشی شهرهای زاهدان و نصرت آباد متمرکز می باشند. در منطقه دارای توان، ۲۲ واحد جهت شهر زاهدان و ۳۵ واحد برای شهر نصرت آباد شناسایی گردید.نتیجه­گیری مرور ادبیات تحقیق می توان بیان کرد از نقاط قوت استفاده از روش تصمیم گیری چند معیاره، جهت مکان یابی دفن پسماندها، فراهم کردن امکان استفاده از یک مجموعه ابزار قوی تعاملی برای تنظیم جبران پذیری و جبران کردن بین معیارها است، که اجازه ارزیابی سریع روابط بین معیارها را می دهد. نقاط قوت دیگر این روش شامل توانایی یکی کردن مجموعه داده های همگن مانند معیارهای کیفی و کمی با استفاده از دانش تخصصی، انعطاف پذیری لازم برای انتخاب معیارهای خاص برای مناطق مورد مطالعه مختلف یا مسائل مختلف مطرح شده، برای اجرای یک یا یک گروه تصمیم گیری، انعطاف پذیری برای تغییر سطح اهمیت معیار و آزادی برای سطوح قابل قبول ریسک های تصمیم گیری می باشد. با مقایسه پیشینه استفاده این روش در مکان های دیگر می توان نزدیکی نتایج و مناسب بودن روش برای کاربری دفن را نتیجه گرفت، بنابراین پیشنهاد می شود برای شهرستان های دیگر استان نیز ارزشیابی توان سرزمین با روش بکارگرفته شده در این تحقیق مورد بررسی قرار گیرد. به هر حال، از آنجایی که مکان یابی دفن پسماند به معیارهای مختلف و به نفوذ نظرات عمومی و سیاسی در رابطه با تجزیه و تحلیل علمی بستگی دارد، فرض این بود که این روش، پتانسیل قابل توجهی برای حمایت از پیچیدگی های تصمیم گیری کاربردهای دنیای واقعی را دارد.

ارزیابی توان اکولوژیکی, مکان دفن, پسماندهای شهری, روش های تصمیم گیری چند معیاره, زاهدان