آزاده شهابی پور - کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران، دانشگاه امام جواد (ع)، یزد، ایران
حمیدرضا بیگ زاده شهرکی - دکترای مرمت، استادیار دانشگاه فنی و حرفه ای، یزد، ایران

گره های شهری، کلیه ی فضاها و پاره فضاهایی را در بر می گیرند که با دارابودن ویژگی های خاص به لحاظ هندسی و مکانیابی، محل تجمیع یا تلاقیرویدادهای متنوع جمعی هستند. با این وصف، انواع تقاطع ها، میادین، فلکه ها،حسینیه ها و تکیه ها و حتی چهارسوق بازارها به عنوان نمونه هایی از گره هایشهری قابل بررسی هستند. گره ها در طول تاریخ برحسب ضرورت مکانی وزمانی خود دارای عملکردهای گوناگون و بعضا جابجایی یا انتقال عملکردی بهیکدیگر بوده اند. از جمله عملکردهای گره ها می توان علاوه بر نقش مهم آنهادر نظام آمد و شد شهری، به موارد حکومتی و دیوانی، اقتصادی، مذهبی واجتماعی اشاره کرد. باتوجه به اینکه تهران به عنوان پایتخت ایران، پرجمعیتترین شهر و مرکز سیاسی، اداری، اجتماعی و... دگرگونی درفضاهای شهری رابه صورت خاص در تاریخ معاصر از اجار تا دوره ی پهلوی اول، بیش از سایرشهرهای کشور تجربه کرده است، موضوع به لحاظ مکانی و زمانی در اینبازه ی زمانی و محدوده ی جغرافیایی و صرفا در مورد میادین وتکاپای مشهوراین شهر تحدید گردیده است. روش انجام کار، تفسیری تاریخی و توصیفیتحلیلی بوده و روش گردآوری اطلاعات آن عمدتا به شیوهی اسنادی(کتابخانه ای) است. این مقاله می کوشد تا تحول در گره های شهر تهران را دردو بازه زمانی قاجار و پهلوی اول ارزیابی و نقش و کارکرد آنها را بررسی نماید.نتایج به دست آمده نشان از آن دارد که گره های شهری در تهران، تحت تاثیردو مولفه یکی تغییر در سیستم حمل و نقل و دیگری تغییر و ارتقای کاربریآنها در پاسخ به نیازهای جدید تغییر یافته است. البته با ذکر این نکته کهتغییر در مصادیق گره های شهری مورد مطالعه، روندی متفاوت داشته است.

سیر تحول، گره شهری، تهران، اجاریه، پهلوی اول