سیده زهرا قریشی - دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی منابع آب، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، کرج، البرز، ایران
حجت میان آبادی - استادیار، گروه مهندسی و مدیریت منابع آب دانشگاه تربیت مدرس
عاطفه پرورش ریزی - دانشیار، گروه سازه های آبی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، کرج، البرز، ایران

این مقاله با اتخاذ روش تاریخی-توصیفی-تحلیلی، استناد به منابع کتابخانه ای و استفاده از «ماتریس همبست تعاملات آب های فرامرزی» به تصویرسازی روند تعاملات آبی ایران و افغانستان بر سر رودخانه هیرمند پرداخته است و نشان داده است که تسهیم آب در حوضه هیرمند علاوه بر شرایط اقلیمی و ویژگی های حوضه آبریز به شدت از مراودات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی دو کشور نیز اثرپذیر است. نتایج این پژوهش نشان می دهند مساله تسهیم آب هیرمند در اکثر بازه های مراوداتی دو کشور، در سطح مناسبات سیاسی قرار داشته است. اما طی بازه ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۹ این مناسبات فرصت سازی شده است. در حقیقت وجود معاهده هیرمند که در آن نیاز زیست محیطی هامون ها مسکوت مانده است در کنار کمک های بین المللی در این بازه سدسازی های افغانستان را تشدید نموده است و جلب سرمایه گذاری خارجی را برای این کشور به همراه داشته است. از این رو، چانه زنی بر سر مسائل صرفا فنی نمی تواند وضعیت تسهیم آب در این حوضه را در شرایط مطلوبی قرار دهد؛ بلکه نیاز است دو کشور با تمسک به فرصت های همکاری در زمینه های اقتصادی، فرهنگی و امنیتی، به برجسته سازی وابستگی های متقابل اقتصادی و اجتماعی به یکدیگر بپردازند تا تعاملی بر حسب منافع پایدار برای طرفین ایجاد شود؛ که در نهایت ارزش و باوری مشترک برای ایجاد هنجار مشترک میان ایران و افغانستان در بهره برداری از منابع آب هیرمند شکل گیرد. این مهم اهمیت سیاسی زدایی از مساله آب را نمایان می سازد تا از اصطکاک های سیاسی در مواجهه با مسائل آبی جلوگیری شود. همچنین نتایج این پژوهش نشان داد در تمام ادوار با حکمیت کشورهای ثالث، وضعیت تسهیم آب هیرمند بدتر شده است.

تاریخ آب, سیاسی زدایی, هیدروپلیتیک, ماموریت هیدرولیکی, پروژه دره هلمند