مریم روستایی - دانشجوی دکتری توسعه کشاورزی، گروه مدیریت و توسعه کشاورزی، دانشکده اقتصاد و توسعه کشاورزی، دانشگاه تهران
علی اسدی - استاد گروه مدیریت و توسعه دانشکده اقتصاد و توسعه کشاورزی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران
خلیل کلانتری - استاد گروه مدیریت و توسعه کشاورزی، دانشکده اقتصاد و توسعه کشاورزی، دانشگاه تهران، کرج، ایران

تغییر اقلیم یکی از بزرگترین چالش­های پیش­روی بشر در قرن حاضر است که ادامه آن تهدید بزرگی برای آینده بشری و محیط زیست خواهد بود. کشاورزی به علت وابستگی زیاد به شرایط اقلیمی، بیش از سایر بخش­ها در معرض خطرهای تغییرات اقلیمی قرار دارد و از آن­جا که کشورهای در حال توسعه به شدت به کشاورزی وابسته­اند، تاثیر تغییراقلیم بر تولیدات این کشورها مخاطرات جدی را  به همراه خواهد داشت. بهبود امنیت غذایی همزمان با کنترل تغییر اقلیم و حفظ اکوسیستم­های حیاتی، نیازمند گذار به سوی سامانه­های پربازده­تر تولید محصولات کشاورزی می­باشد که نهاده­ها را به شکلی کاراتر مصرف کنند، نوسان کمی دارند، دارای پایداری بیشتری در تولیدات هستند و در مقابل تغییرات ناگهانی و بلندمدت اقلیم انعطاف بیشتری از خود نشان ­دهند. سازمان خواروبار جهانی الگویی را موسوم به کشاورزی اقلیم هوشمند به عنوان یک نظام کشاورزی تاب­آور و مولد جهت مدیریت بهتر منابع در شرایط تغییر اقلیم معرفی کرده است. این الگو سه اصل ایجاد ظرفیت تاب­آوری و سازگاری با شرایط تغییر اقلیم، افزایش پایدار بهره­وری و درآمد در بخش کشاورزی و کاهش یا حذف انتشار گازهای گلخانه­ای در صورت امکان را مدنظر قرار می­دهد. هدف از این پژوهش شناسایی و استخراج روابط متقابل (تاثیرگذار یا تاثیرپذیر، روابط علی و معلولی) مولفه­های کشاورزی اقلیم هوشمند و میزان تعامل آن­ها با این نظام کشاورزی است. پژوهش از نوع کاربردی و روش پژوهش از نوع توصیفی- پیمایشی بود. جامعه آماری پژوهش خبرگان و اساتید توسعه کشاورزی، ترویج و آموزش کشاورزی، اقلیم و  خاکشناسی دانشگاه تهران بودند  که ۱۵ نفر از آن­ها از طریق نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه می­باشد که روایی (ظاهری و محتوایی) آن بر اساس نظر اساتید دانشگاه تهران تایید گردید. در این تحقیق برای تجزیه و تحلیل داده­ها از نرم­افزار Excel و تکنیک دیمتل استفاده گردیده است. روش دیمتل از روش­های تصمیم­گیری چند معیاره بر اساس مقایسه­های زوجی است.  از یافته­های این تحقیق، دو مدل روابط کلی بین مولفه­ها و مدل روابط بین زیرمولفه­ها استخراج گردید. با توجه به نتایج تحقیق اثرگذارترین متغیر در بین مولفه­های اصلی کشاورزی اقلیم هوشمند، افزایش سازگاری با شدت اثر ۳۴/۰ و اثرپذیرترین متغیر، پایداری درآمد با شدت اثر ۴۴/۰- می­باشد و همچنین کشاورزی اقلیم هوشمند با ضریب ۱۸/۱۱ بیشترین تعامل (هم اثر می­گذارد و هم اثر می­پذیرد) و پایداری درآمد با ضریب ۶۳/۸ کمترین تعامل را با سایر مولفه­ها و خود نظام کشاورزی دارد. نتایج حاکی از این است که در بین زیرمولفه­های اصلی کشاورزی اقلیم هوشمند اثرگذارترین متغیر، بهبود مدیریت آب با شدت اثر ۵۹/۰ و اثرپذیرترین متغیر، حفظ کاربری اراضی با شدت اثر ۵۳/۰- می­باشد و از لحاظ تعامل، کشاورزی اقلیم هوشمند با ضریب ۱۴/۳ بیشترین و بیمه محصولات کشاورزی با ضریب ۵۵/۰ کمترین تعامل را با سایر زیرمولفه­ها و خود نظام کشاورزی دارد. در انتها با توجه به نتایج و یافتههای حاصل از تحقیق، پیشنهادهای لازم در قالب سه بخش افزایش سازگاری، پایداری درآمد و کاهش گاز گلخانه­ای بیان شده است.

تغییر اقلیم, کشاورزی اقلیم هوشمند, تکنیک DEMATEL