معصومه شاکری نژاد - دانشجوی دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
عاطفه دهقان توران پشتی - استادیار، گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
اسماعیل شیعه - استاد، گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

مقدمه: حس کلی که پس از ادراک نسبت به محیط خاص در فرد به وجود می آید، "حس مکان" نامیده می شود که یکی از عوامل مهم در برنامه ریزی و مدیریت شهری است. پژوهش حاضر با هدف طراحی و روانسنجی "مقیاس حس مکان در محله ی شهری" در ساکنان محله کارمندان شهر زنجان انجام شد. روش کار: پژوهش حاضر، از نوع روش شناسی است. در ابتدا، مروری وسیع بر متون مربوط به موضوع پژوهش شامل اسناد کتابخانه ای و مقالات علمی از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ میلادی انجام و با تحلیل آن ها در قالب فرم استخراج داده ها، "مقیاس حس مکان در محله ی شهری" طراحی شد. سپس نسبت روایی محتوا و  شاخص روایی محتوای مقیاس با نظرخواهی از  ۱۵ تن متخصص رشته های معماری و برنامه ریزی شهری با روش نمونه گیری هدفمند به روش گلوله برفی انجام شد. روایی سازه به روش تحلیل عاملی اکتشافی و روایی همگرا و روایی واگرا با توزیع مقیاس بین ۴۸۰ تن ساکن محله کارمندان شهر زنجان به روش در دسترس بررسی گردید. پایایی ترکیبی و پایایی به روش همسانی درونی با محاسبه ضریب آلفا کرونباخ محاسبه شد. داده ها، در نرم افزار اس پی اس اس نسخه ۲۲ و آموس نسخه ۲۴ و پی ال اس نسخه ۳ تحلیل گردید. یافته ها: در بخش کیفی، "مقیاس حس مکان در محله ی شهری" با ۵۰ عبارت طراحی شد. در بخش کمی، نسبت روایی محتوا و شاخص روایی محتوا اندازه گیری شد و ۱۸ عبارت حذف و ۳۲ عبارت باقی ماند. روایی سازه به روش تحلیل عاملی اکتشافی با ۴۸۰ تن ساکنان محله کارمندان شهر زنجان انجام و نتایج، ۳ زیرمقیاس معنایی (ادراکی-احساسی)، فضایی (فرمی-کالبدی) و اجتماعی (عملکردی-فعالیتی) را نشان داد. روایی همگرا ۵۲۵/۰ و روایی واگرا ۷۸/۰ به دست آمد. پایایی ترکیبی و پایایی به روش همسانی درونی با محاسبه ضریب آلفا کرونباخ، برای ۳ زیرمقیاس معنایی (ادراکی-احساسی)، فضایی (فرمی-کالبدی) و اجتماعی (عملکردی-فعالیتی) به ترتیب ۸۳/۰، ۸۷/۰ و ۸۷/۰ و برای کل مقیاس، ۹۳/۰ به دست آمد. نتیجه گیری: "مقیاس حس مکان در محله ی شهری" با ۳۲ عبارت و ۳ زیرمقیاس، روا و پایا می باشد. پیشنهاد می گردد از مقیاس طراحی شده در پژوهش های مرتبط با حس مکان در محله ی شهری و برنامه ریزی شهری استفاده شود.

Sense of Place, Urban Neighborhood, Scale, Instrument Development., حس مکان, محله شهری, مقیاس, طراحی ابزار.