سمیه احسانی - دانشجوی کارشناسی ارشد جنگل شناسی و اکولوژی جنگل، گروه جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایران
یحیی کوچ - استادیار گروه مرتعداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایران.
مسلم اکبری نیا - دانشیار گروه جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایران

تغییر کاربری اراضی یکی از دخالت­های مهم بشر در اکوسیستم­های طبیعی است که بر روی فرآیندهای اکوسیستم به ویژه خاک اثرگذار است. در پژوهش حاضر، اثر کاربری­های جنگلی (جنگل طبیعی و جنگل­کاری بلندمازو) و غیرجنگلی (عرصه­های باغی، مرتعی و زراعی) بر تغییرپذیری شاخص­های کیفی خاک و پویایی تصاعد دی اکسید کربن مورد توجه قرار گرفته است. در هر یک از کاربری­های مورد بررسی، تعداد ۱۶ نمونه خاک (عمق ۱۰-۰ سانتی­متری) جمع­آوری و به آزمایشگاه انتقال داده شد. مطابق با نتایج، بیشترین مقدار ماده آلی خاک به رویشگاههای جنگلی و بالاترین مقدار جرم مخصوص ظاهری به عرصه­های مرتعی و زراعی اختصاص داشت. هرچند تغییرات جرم مخصوص حقیقی خاک در بین کاربری­های مختلف اراضی معنی­دار نبود، اما خاک جنگل­کاری بلندمازو دارای بالاترین مقدار تخلخل بود. جنگل طبیعی دارای پایدارترین خاکدانه­ها بوده و به دنبال تخریب جنگل و تغییر نوع کاربری از پایداری آنها بطور معنی­داری کاسته شد. بیشترین محتوای شن به عرصه مرتعی و بالاترین مقدار رس به جنگل طبیعی اختصاص داشته، در حالی که محتوای سیلت تفاوت آماری معنی­داری در بین کاربری­های مختلف اراضی نشان نداد. بالاترین مقدار زیتوده درشت­ریشه در جنگل طبیعی و جنگل­کاری بلندمازو مشاهده شد در حالی که زیتوده ریزریشه در جنگل طبیعی بالاترین مقدار بود. بیشترین مقادیر رطوبت خاک در رویشگاههای جنگلی (بویژه در فصول زمستان و پاییز) مشاهده شد، در حالی که بالاترین درجه حرارت خاک به عرصه­های زراعی و مرتعی (بویژه در فصل تابستان) اختصاص داشت. تصاعد دی اکسید کربن از خاک در فصل تابستان تحت جنگل­کاری بلندمازو بالاترین مقدار بوده است. مطابق با تحلیل مولفه­های اصلی، مقدار ماده آلی، محتوای رطوبت و همچنین میزان تخلخل خاک در جنگل­کاری بلندمازو نقش موثری در افزایش تصاعد دی اکسید کربن از خاک این نوع از کاربری­ اراضی در مقایسه با سایر رویشگاهها داشته است. نتایج این پژوهش موید حفاظت از جنگل­های طبیعی برای افزایش مشخصه­های کیفی و سلامت خاک می­باشد.

تخلخل, پایداری خاکدانه, زیتوده ریشه, رطوبت, حرارت