محمدکاظم علیجانی - دانشجوی دکتری تاریخ تشیع، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
حسین عزیزی - استادیار گروه معارف دانشکده الهیات و معارف دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
محمدعلی چلونگر - استاد گروه تاریخ و ایران شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

این مطالعه درصدد­ است به روش ­تاریخی­ و ­تحلیلی، آشنایی ائمه ­اهل ­بیت با علوم­ و ­فنون و بهره ­مندی آنان از منابع­ بشری را مورد مطالعه قرار ­دهد. نظریه ­اجماعی امامیه آن ­است که امامان در مرجعیت ­سیاسی ­و­ دینی، نزد هیچ معلمی درس نیاموخته اند و سرمنشا این علوم­ قرآن و سنت و الهامات ­ربانی­ بوده­ است، اما نکته مهم آن ­است که امامان از دانش­ها و مهارت­ های دیگر مانند صنایع، نجوم،­ طب ­و غیره نیز آگاه بوده اند. اکنون سوال این ­است که منابع دسترسی ­ائمه در ­این دانش ها چه بوده ­است؟ آیا منابع این علوم نیز الهی بوده ­است ­یا اینکه اساسا چنین دانش ­هایی هیچ گاه از شرایط یا صفات امامان نبوده و آنان در این علوم می­ توانستند از منابع ­دیگر نیز بهره­ مند­ شوند؟ ­انگاره این ­پژوهش، آشنایی ائمه با علوم­ بشری از یک ­سو و بهرمندی آنان از منابع و روش ­های علوم و معارف ­بشری از سوی دیگر است و اینکه آنان از روش ­ها و منابع متعارف ­بشری، حتی در برخی معارف ­دینی نیز سود می­ جستند و دست­ کم به منابع مکتوب خاندانی مراجعه می­ کردند. با وجود عدم­ دسترسی کامل ما به منابع بسیاری از این آگاهی­ها­ و اطلاعات، در نخستین­گام می­توان این فرضیه را با استناد به چند شاهد ­تاریخی، چون استفاده ائمه از انواع منابع ­مکتوب، سفارش و کوشش آنان در کسب آگاهی ­های ­تاریخی، بهره مندی از موهبت عقل و تفکر، سفارش به مطلق مشورت و استفاده از آن، مراجعه عادی به انواع ­روایات و گزارش­ های متعارف، توجیه و اثبات کرد. نتیجه این بررسی، می تواند اولا نظریه ­حداکثری درباره علوم­ ائمه و منابع غیربشری آن را مورد تشکیک قرارد دهد؛ ثانیا رویکرد غلوآمیز درباره مواد و منابع­ علوم ­آنان را به چالش بکشد.

امامان شیعه, علم امام, علوم بشری, منابع علوم بشری