فاطمه رنجبران - کارشناسی ارشد فلسفه علم دانشگاه امیرکبیر

واقع گرایی علمی انتقادی، رویکردی جدید در عرصه واقع گرایی علمی ست که با فاصله گرفتن از جزمیت گرایی و اجتناب از نسبی گرایی جایگزینی برای تفکر واقع گرایانه خام ارایه می دهد. رویکرد انتقادی علاوه بر اینکه منشا معرفت علمی را حقیقت مستقل از ذهن می داند، آن را وابسته به چهارچوب های مفهومی دانسته و به نوعی کثرت گرایی مفهومی مبتنی بر حقیقت ثابت در جهان معتقد است. در این رویکرد تمام معرفت علمی خطاپذیر و غیرقطعی تلقی شده، و به همین خاطر به جای صدق، اندیشه ی شبه صادق بودن و نزدیکی به صدق جایگزین می شود. فیلسوف علم نینیلوتو این دیدگاه را در عرصه علم بررسی کرده و در کتاب واقع گرایی علمی انتقادی خود، در هستی شناسی با اتخاذ رویکرد واقع گرایی تراپیک به نوعی واقع گرایی سیال روی آورده و سپس با ترکیب نظریه ی معنایی صدق تارسکی و شبه صادق بودن پاپر تلاش می کند نسخه ای خطاپذیر از واقع گرایی علمی را توسعه دهد. او به این وسیله می تواند بدون گرفتار شدن به انواع ضد واقع گرایی، رویکرد نقادانه به واقع گرایی خام اتخاذ کرده و مشکلات دیدگاه های جزمی را در خود هضم کند. به نظر می رسد که واقع گرایی علمی انتقادی، نسخه ی موفقی از تفکر واقع گرایی ست که می تواند در مقابل انواع دیدگاه های ضدواقع گرایانه از خود دفاع کند. به همین منظور در این نوشتار به تفاوت این دیدگاه و معرفی رویکردهای خاص آن پرداخته می شود. در بخش اول به روش کتابخانه ای به تعاریف واقع گرایی پرداخته و دیدگاه های متفاوت در این حوزه مطرح می شود تا از خلال آن، اصول مورد نظر و رووس مطالب واقع گرایی علمی در حوزه انتقادی، اقتباس و از طریق کتاب نینیلوتو پیگیری می شود.

واقع گرایی، واقع گرایی علمی، واقع گرایی علمی انتقادی، شبه صادق بودن، خطاپذیری، شبه صادق بودن، چهارچوب های مفهومی