احمد دیلمی - دانشیار حقوق خصوصی و اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران
ناهید زند لشنی - دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه قم، قم، ایران
علی جوادیه - دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه قم، قم، ایران

مبنای مسئولیت مدنی یکی از مباحث مهم نظری این شاخه از حقوق است؛ و پاسخی است که به چرایی لزوم جبران خسارت توسط خوانده داده می­شود. جهت شناسایی مبنای مسئولیت نیابتی، حقوق­دانان معیارهای متفاوتی را ذکر کرده­اند؛ لکن هیچ یک از آنها خالی از اشکال نیست. در همه این نظریات استثنایی بودن مسئولیت نیابتی به چشم می­خورد. در این نوشتار با روش توصیفی، تحلیلی و مقایسه­ای این نتیجه حاصل آمد که: اولا مسئولیت نیابتی استثنایی بر اصل شخصی بودن مسئولیت نیست؛ ثانیا، وجه ممیزه ی این مسئولیت با سایر انواع مسئولیت ارتکاب عملیات مادی منجر به ورود زیان، توسط غیر است. همچنین به نظر می رسد مقنن برای مسئولیت درجاتی قائل شده است و با توجه به نحوه دخالت شخص در فرایند منجر به ورود زیان، در حالتی که جبران کننده پس از جبران حق رجوع به غیر را دارد و در حالتی که حق مراجعه ندارد، قائل به تفکیک شده است. در حالت اول، هم در حقوق ایران و هم انگلیس مبنای مسئولیت حمایت از زیان دیده و مواسات و یاری رساندن به عامل زیان و مواجه نکردن زیان دیده با اشخاص ضعیفی است که تحت کنترل یا نظارت دیگری هستند. و چون نقض وظیفه علت تامه ورود زیان نیست، فقط در این حد شخص را در کنار عامل اصلی، مسئول قرار می دهد. در مواردی هم که برای جبران کننده حق مراجعه وجود ندارد، مبنای مسئولیت مدنی قابلیت استناد عرفی است که وی را مسبب زیان وارده توسط غیر، قرار می دهد.

کلیدواژه ها: مسئولیت نیابتی, مبنای مسئولیت مدنی, کنترل و نظارت, تقصیر, قابلیت استناد عرفی