صالح آرخی - استادیار جغرافیا، گروه جغرافیا و سیستم های اطلاعات جغرافیایی، دانشکده علوم انسانی دانشگاه گلستان، گرگان، ایران
مرضیه برزگر سواسری - دانشجوی کارشناسی ارشد مخاطرات محیطی، گروه جغرافیا و سیستم های اطلاعات جغرافیایی، دانشکده علوم انسانی دانشگاه گلستان، گرگان، ایران
سمیه عمادالدین - استادیار جغرافیا، گروه جغرافیا و سیستم های اطلاعات جغرافیایی، دانشکده علوم انسانی دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

خشکسالی وضعیتی از کمبود بارندگی و افزایش دما است که در هر منطقه جغرافیایی و در هر اقلیمی، حتی در مناطق مرطوب رخ می­دهد که فراوانی و شدت وقوع آن در مناطق خشک و نیمه­خشک بیشتر است. خشکسالی بدون اعلام قبلی رخ می­دهد و دامنه تاثیر آن بر خلاف وقایع طبیعی دیگر بسیار وسیع می­باشد. خسارات ناشی از خشکسالی غیر­ملموس ولی بسیار وسیع و پر هزینه است. لذا اساس یک برنامه منظم برای مدیریت بهتر طبق رخدادهای گذشته پایش خشکسالی را ایجاب می­کند. شاخص های خشکسالی هواشناسی مستقیما از روی داده های هواشناسی نظیر بارندگی محاسبه می­شوند و در صورت فقدان داده های مذکور، در پایش خشکسالی مفید واقع نخواهند شد. لذا تکنیک سنجش ازدور می تواند ابزاری مفید در پایش خشکسالی به شمار رود. در این تحقیق به بررسی ارتباط بین شاخص خشکسالی هواشناسی (شاخص SPI) و شاخص­های سنجش ازدوری  VCI، TCI و VHI در استان­های اصفهان، چهارمحال و بختیاری، مرکزی و قم پرداخته شده است. در این راستا، با بهره گیری از تصاویر ماهواره مودیس سنجنده ترآ و داده­های بارش ایستگاه­های باران سنجی و سینوپتیک واقع در منطقه موردمطالعه، آشکارسازی تغییرات رخ داده در بازه زمانی ۱۰ ساله محاسبه گردید. بدین منظور ابتدا با بررسی داده­های ایستگاه­های موجود و با استفاده از مدل شاخص بارش استاندارد شده (SPI) چهار ماه (فروردین، اردیبهشت، خرداد و تیر) به عنوان نمونه انتخاب شد. در این مطالعه با توجه به دقت زمانی، پوشش طیفی بالا، سهولت دسترسی، عدم نیاز به تصحیح اتمسفری و زمین مرجع نمودن، تصاویر با کد (MOD۱۱A۲ و MOD۱۳A۲)  از محصولات ماهواره مودیس سنجنده ترا مربوط به سال­های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ به دلیل اطمینان از وجود پدیده ترسالی و خشکسالی استفاده شد و سپس شاخص SPI با شاخص­های VCI، TCI و VHI به صورت تلفیقی مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج پایش خشکسالی نشان داد که طی این دوره ده ساله در برخی از سال­ها خشکسالی شدید وجود داشته که در همان سال نیز بارش به میزان کمتری رخ داده است. برای مثال در سال ۲۰۲۰ این خشکسالی بسیار شدید بوده است و در سال ۲۰۱۱ ترسالی بسیار شدیدی را نشان داد. نتایج حاصل از همبستگی بین شاخص SPI و شاخص­های سنجش ازدوری نشان داد که  شاخص SPI بالاترین همبستگی را با شاخص VCI در سطح  ۰۱/۰ دارد که مشخص گردید تصاویر MODIS و شاخص­های ساخته شده دارای قابلیت لازم برای پایش خشکسالی می باشد. نتایج این تحقیق می­تواند گزینه مناسبی برای تصمیم­گیران به منظور بررسی نظارت، بررسی و حل وفصل شرایط خشکسالی موثر باشد و ضرورت تعریف نمایه­ای را دو چندان کند.

خشکسالی, شاخص SPI, شاخص VCI, TCI, VHI, مناطق مرکزی ایران