لیلا رضوانی - دانشجوی دکتری پژوهش هنر دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی )دانشکده هنر و معماری(، ایران
حسین اردلانی - استادیار گروه فلسفه هنر، دانشکده هنر و معماری، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران

نقاشی قهوه خانه ای به عنوان پدیده ای نو ظهور در تاریخ نقاشی ایران، با درون مایه های ملی و مذهبی، پیوند ناگسستنی با ادبیات فارسی دارد. نقاشان این مکتب برای دست یابی به درکی عمیق تر درباره ی موضوع، صرفا به تصویر سازی و روایتگری داستان نمی پردازد، بلکه جوهر و مفهوم داستان را تاویل می کنند و آن را با روحی معنوی به تصویر می کشند. حال این سوالات مطرح است که عناصر ملی، مذهبی و اسطوره ای در آثار نقاشی قهوه خانه ای به چه صورت و برچه اساسی به تصویر در آمده اند؟ این عناصر به لحاظ فلسفی چه مفاهیمی را ورای شکل ظاهری خود در بر می گیرند؟ با توجه به اینکه تا کنون نقاشی قهوه خانه ای، تنها به لحاظ ساختار تصویری مورد بررسی های اندکی قرار گرفته و از دیدگاه فلسفی مطالعه ی چندانی در این زمینه صورت نگرفته، فلسفه ی سهروردی با تکیه بر حکمت نوری ایشان، که مبتنی بر تقسیم هستی به نور و غیر نور، و باور به وجود سلسله مراتب نوری در عالم است، و نیز اینکه سهروردی از جمله فیلسوفانی است که در بیان حقایق فلسفی و عرفانی زبانی رمزی و سمبولیک را به کار می گیرد و عناصر ملی، مذهبی و اسطوره ای در آثار نقاشی قهوه خانه ای نیز به صورتی نمادین به تصویر در آمده اند و هر نماد متضمن معنایی ورای ظاهر آشکار و مستقیم خود است، می تواند در رسیدن به معنای اثر هنری، راهگشا باشد. بدین منظور این مقاله در ابتدا به توصیف فلسفه ی سهرودی و نقاشی قهوه خانه ای می پردازد و در ادامه با تطبیق دادن عناصر نقاشی " گذر سیاوش از آتش" با نظریات سهروردی، تحلیلی از اثر ارائه می نماید. نتیجه ی بررسی های فوق نشان می دهد که عنصر نور و آتش و شخصیت پهلوان در این نگاره از اهمیت بیشتری برای بازنمایی برخوردارند و هر یک از عناصر موجود در اثر بر اساس میزان نوری که از نورالانوار دریافت می کند دارای معنایی غیر مادی است و جایگاهی منحصر به خود به صورت سلسله مراتبی در جهان مادی تصویر دارد.

نقاشی قهوه خانه ای، فلسفه اشراق سهروردی، گذر سیاوش از آتش، حسین قوللر آقاسی