شمس اله سراج - عضو هیئت علمی دانشگاه ایلام
مریم صادق خانی - دانشجوی ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه ایلام

اهمیت مسئله صفات خداوند یا به عبارتی الهیات سلبی و ایجابی چنان است که صحبت درباره آن محدود به متفکران، اندیشمندان، فلاسفه و متکلمین اسلامی نمی شود، و از یونان باستان در مورد این مسئله سخن بسیار گفته اند. نخستین کسی را که بر الهیات سلبی تاکید می کند آلبینوس می دانند، همچنین افلاطون نیز در این باب نظراتی دارد. به طریق اولی این مساله در جهان اسلام پر رنگ تر و با رنگ و بوی اعتقادی و دینی و همچنین با جزئیات بیشتر و دقیق تری مطرح شد. از جمله فیلسوف -متکلمان مسلمانی که در باب الهیات سلبی و ایجابی صراحتا دیدگاه خود را ابراز کرده اند. حجت العراقین حمیدالدین کرمانی و ملا عبدالرزاق لاهیجی هستند. حمیدالدین کرمانی بدون هیچ ابهامی تمام صفات را از ذات خداوند نفی کرده و هرگونه توصیف خداوند را تشبه به مخلوق و نقص به ذات کامل و غنی او می پندارد. کرمانی در الهیات سلبی چنان پیش می رود که وجود را هم به عنوان صفت از خداوند نفی می کند. در مقابل، عبدالرزاق لاهیجی معتقد به الهیات ایجابی است، به این معنا که صفات کمالی را برای ذات خداوند متعال اثبات و صفات نقص را از ذات او نفی می کند. حکیم لاهیجی در بحث صفات واجب، موضعی میانه اتخاذ کرده و برای اثبات نظر خویش از براهین عقلی و نقلی با هم بهره می برد. چنان که پیداست میان نظر حمیدالدین کرمانی و عبدالرزاق لاهیجی وجه اشتراکی دیده نمی شود، اما، ما در این مقاله سعیمان بر این است که بین الهیات سلبی حمیدالدین کرمانی و الهیات ایجابی عبدالرزاق لاهیجی وجه اشتراکی بیابیم که توجیهی هم باشد برای الهیات سلبی حمیدالدین کرمانی.

الهیات سلبی، الهیات ایجابی، حمیدالدین کرمانی، عبدالرزاق لاهیجی، تنزیه، تشبیه