جمشید یاراحمدی - استادیار مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی

حرکت تپه شنی هر ساله باعث آسیب شدید به زیرساختها و سکونتگاه های روستایی می شود. شناسایی تپه های ماسه ای فعال و پایش مناطق با ماسهبادی مهاجر از ملزومات مهم برای کاهش این آسیب ها می باشد. تحقیق حاضر با هدف معرفی تپه های ماسه ای منطقه شوش قوم در استان آذربایجانشرقیپرداخته شده و نرخ تحرک پذیری آنها با استفاده از شاخص لنکستر ارزیابی شده است. به منظور پیش بینی اثر تغییر احتمالی عوامل اقلیمی بر تحرک پذیریماسه های روان منطقه از آزمون تحلیل حساسیت استفاده شده است. نتایچ مشاهدات میدانی نشان داد که تپه های ماسه ای شوش قوم به عنوان یک پدیدهطبیعی، حقیقتا یک کویر گمشده در دل طبیعت سرسبز استان آذربایجان شرقی را به نماش گذاشته و در قالب جاذبه های طبیعی منطقه هریس، باعث رونقگردشگری این منطقه در سالهای اخیر شده است. نتایج محاسبات شاخص لنکستر نشانگر فعالیت ماسه های موجود در منطقه در ۴۶ % از سالهای آماری در راس آنها و مربوط به سالهای ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۰ و ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷ بوده است. بین میانگین سالانه بارش و درصد بادهای با شدت بالاتر از آستانهفرسایش (۶m/Sec<) با شاخص لنکستر ارتباط معنی دار در سطح ۰۱ / ۰ مشاهده شد. نتایج تحلیل حساسیت نشان داد که بین شاخص لنکستر با درصد بادهای بالاتر از آستانه فرسایش و میزان تبخیر و تعرق رابطه مستقیم و با میزان بارش رابطه عکس وجود دارد. آهنگ تغییرات شاخص لنکستر نسبت به کاهش درصد بادهای بالاتر از آستانه فرسایش در منطقه هریس خیلی بیشتر از حساسیت آن نسبت به افزایش بادهای بالاتر از ۶ متر بر ثانیه یک اندازه است. این وضعیت در مورد اثرگذاری تغییرات بارش بر تحرک پذیری تپه های ماسه ای در منطقه هریس هم صادق است. آهنگ تغییرات تحرک تپه های ماسه ای در ارتباط با افزایش متغیر تبخیر و تعرق نسبت به کاهش مقادیر آن بیشتر بوده و این امر، بیانگر اهمیت خشکی هوا و اثرگذاری آن بر فعالیت تپه های ماسه ای در منطقه است.

تحرک پذیری، تپه های ماسه ای، شاخص لنکستر، شوش قوم