محمدمهدی خطیب - دانشیار گروه زمین شناسی دانشگاه بیرجند
محمدحسین زرین کوب - دانشیار گروه زمین شناسی دانشگاه بیرجند

ذخایر معدنی فلزی و غیر فلزی در گستره شرق ایران اکثراً دارای ساختار رگه ای هستند. بیشترین تجمع این ذخایر در درون پهنه های برشی و همچنین در محل تقاطع این پهنه ها شکل گرفته است. هندسه دوکی شکل رگه ها، گوه ای شکل، تطابق با حاشیه بلوکهای گسلی بیانگر چگونگی کنترل کننده های ساختاری در ایجاد فضای باز و نهشت محلولهای کانه دار دارد. پهنه های برشی شمالی- جنوبی راستگرد و پهنه های فشاری برشی با روند میانگین N130 از مهمترین ساختارهای باروری ذخایر معدنی هستند. محل تقاطع این پهنه ها حجم بیشتری از مواد معدنی را پذیرا شده است. وجود گسلهای امتدادلغز نهبندان و نایبند در شرق و غرب پهنه لوت و حرکت ناهمگن آنها شرایط مناسبی برای تشکیل پهنه های برشی در درون لوت و حاشیه های ان را ایجاد کرده است. فضای باز شکل گرفته در این پهنه های برشی تسهیل در جریان و نهشت مواد معدنی را در پی داشته است. معدن قلعه زری، معادن منیزیت، رگه های سرب و روی سرایان و ... با این سازوکار شکل گرفته اند. مطالعه کنترلهای ساختاری کمک مؤثری در پی جویی و همچنین استخراج بهینه ذخایر معدنی رگه ای در شرق ایران می باشد.