محمد سلطانیه - حرم مطهر، دانشگاه علوم اسلامی رضوی
محمدرضا قائمی نیک - استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه علوم اسلامی رضوی
محمد رفیق - استادیار جامعه المصطفی العالمیه

قرآن از قوانین الزامآوری سخن گفته است که از آنها به سنن تعبیر کرده که درعلوم اجتماعی به آن سنتهای اجتماعی گفته میشود. بر اساس دیدگاه اجتماعیشهید صدر، سه عنصر طبیعت، انسان و رابطه آنها، جامعه را تشکیل میدهندکه از این رابطه بر اساس مبانی قرآنی شهید صدر، به استخلاف تعبیر شده است.مسئله این پژوهش فهم چگونگی نوع رابطه انسان با دیگر انسانها بر اساس نظریهاستخلاف در آیات مرتبط در سوره انفال است که با روش توصیفی-تحلیلیو با هدف کشف نوع ارتباط انسان با دیگر انسانها بر اساس آیات سوره انفالبوده است تا مدل ارتباطات انسانی در جامعه انسانی و بر اساس نظریه استخلافشناسایی شود. این مسئله با توجه با آیات سوره انفال، قابلتقسیم به ارتباطات درسطح جامعه خرد )نظام خانواده( و سطح کلان میشود. درمجموع یافتههایاین مقاله نوع ارتباط با فرزند و اصلاح ذات البین بهعنوان مصداق اتم ارتباطاتخانوادگی را در سطح خرد و انفاق به مردم، تالیف قلوب و صلح در سطحکلان موردبررسی قرار داده است. ارتباط انسان با دیگر انسانها در سطح خردیا ارتباطات درون خانوادگی بهعنوان کوچکترین واحد اجتماعی، باید با توجهبه این نکته باشد که فرزند و همسر انسان، ممکن است وسیله آزمایش او باشد ورابطه انسان با آنها، باید بر مبنای استخلاف )شایستگی زن و فرزند برای پذیرفتنمقام خلافت الهی( بهصورت بالفعل باشد. کمک و دستگیری از دیگران، تالیفقلوب و صلح ازجمله موارد برای افزایش سطح همبستگی اجتماعی برای ارتباطاتانسان با انسان های دیگر در سطح کلان است. ارتباطاتی که همگی باید بر مبناینظریه استخلاف و بر پایه محبت به همه انسان ها برای ایجاد آمادگی در آن ها برایرسیدن به مقصود خلقت یعنی دستیابی به مقام خلافت و جایگزینی خداوند متعالدر زمین ایجاد گردد.

انسان, جامعه, سنت اجتماعی, انفال, استخلاف, صدر