سیده مریم مجتبوی - استادیار گروه معماری، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران.
لادن نگهبان کاخکی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری داخلی، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران
سید حسین مجتبوی - استادیار گروه هنر اسلامی، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران.

مسجد به عنوان بنای مذهبی و مکان عبادت، از مهم ترین آثار معماری در دین اسلام محسوب می شود و همواره از عالی ترین نمونه های تزئینات در تاریخ هنر و معماری اسلامی به شمار می رود. تزئینات علاوه بر زیباسازی فضا در بالابردن کیفیت فضای روحانی عبادت، نقش موثری دارد. در دوره قاجار، به علت نفوذ و رواج فرهنگ و اندیشه غرب، ماهیت صورت های تزئینی تغییر نموده، از مفاهیم متعالی جدا شده و معانی ملموس تر و عینی تر یافته است. کاشی کاری و کتیبه نگاری نقش موثری در تزئینات مساجد دوره قاجار دارند و تزئینات بسیاری از مساجد این دوره را به خود اختصاص داده اند، در حالی که در دوره های قبل کمتر موردتوجه قرار گرفته اند. هدف اصلی پژوهش حاضر «شناسایی و طبقه بندی نقوش کاشی کاری، کتیبه ها و خطوط به کار رفته در مساجد نصیرالملک و مشیرالملک» است و در این راستا، سوال زیر مطرح می گردد: تزئینات کاشی کاری و کتیبه های به کار رفته در مساجد نصیرالملک و مشیرالملک چه شباهت ها و تفاوت هایی دارند؟ شیوه پژوهش مقاله حاضر، توصیفی - تحلیلی است. در گام نخست از طریق مطالعات کتابخانه ای و با بهره گیری از منابع مکتوب مبانی نظری مرتبط با تزئینات مساجد دوره قاجار گردآوری شده و در گام بعدی تزئینات کاشی کاری و کتیبه نگاری در مساجد مشیرالملک و نصیرالملک به صورت تطبیقی مورد مقایسه قرار گرفته اند. یافته های حاصل نشان می دهند که کاشی کاری و کتیبه نگاری در تزئینات دوره قاجار نقشی اساسی دارند. در این میان، در کاشی کاری مسجد مشیرالملک نقوش هندسی و در کاشی کاری مسجد نصیرالملک، نقوش معماری مناظر بر سایر نقوش غلبه دارند، اما در ارتباط با کتیبه نگاری، در هر دو مسجد به صورت مشابه از کتیبه های قرآنی با خط ثلث استفاده شده است.

تزئینات, مسجد, کاشی کاری, کتیبه نگاری, مسجد مشیرالملک, مسجد نصیرالملک