مهدی عباس زاده - Epistemology Department at Research Institute for Islamic Culture and Thought (IICT)
احمد سلامی - Religious Studies, Research Fellow of Medicine, Quran and Hadith Research Center in Baqiyatallah University of Medical Sciences

زمینه و هدف: دو رویکرد متفاوت را می توان در تلقی از معنویت جست وجو کرد: رویکرد دینی و رویکرد غیردینی. در دین اسلام، معنویت همواره به عنوان عنصر اصلی در دینداری و تربیت دینی مورد تاکید است، در حالی که معنویت گرایی جدید، رسیدن به معنویت را فارغ از دین پیگیری می کند. هدف پژوهش حاضر، مطالعه مبانی فلسفی معنویت از نگاه اسلام است. روش : پژوهش حاضر، با روش توصیفی-تحلیلی، مبانی فلسفی معنویت در تفکر اسلامی را مورد مطالعه قرار داده و با روش مقایسه ای، به تفاوت مبانی فلسفی معنویت دینی و غیردینی اشاره کرده است. یافته ها: معنویت در تفکر اسلامی، قلمرو مربوط به عوالم برتر از ملک و ماده و ناظر به مبدا و معاد عالم است. همچنین این معنویت، ابعاد مختلف وجودی انسان و نیز انواع روابط انسانی را در برمی گیرد. در مقابل، گستردگی تجربه معنوی در رویکردهای جدید، به گونه ای است که شامل ارتباط انسان با «واقعیت متعالی» به هر شکل می شود. نگرش غیردینی به معنویت، تکثرگرایی در معنویت را دامن می زند که با محذور جدی معرفت شناختی مواجه است. نتیجه گیری: در هستی شناسی معنویت، از منظر اسلامی برای عالم و همه مخلوقات دو ساحت در نظر گرفته می شود: ساحت ملکوت و ساحت ملک؛ اما رویکرد غیردینی که معنویت را فارغ از ارتباط انسان با مبدا و معاد جستجو می کند، فاقد بنیادهای هستی شناختی استوار است. در معرفت شناسی معنویت، معنویت اسلامی، انسان را به نحوه خاصی از معرفت می رساند که متعلق آن، عالم غیب است و این معنویت در سطح فرد و جامعه، قابل شناخت است؛ اما در رویکردهای اثبات گرایانه و علم گرایانه افراطی، تنها شناخت تجربی و علمی معتبر است و معنویت چندان قابل شناخت نیست. در ارزش شناسی معنویت، سنخ ارزش های معنوی که ادیان الهی انسان را بدان فرا می خوانند، متفاوت از ارزش های معنوی است که رویکردهای غیردینی ارائه می کنند.

Axiology, Epistemology, Ontology, Religion, Spirituality, ارزش شناسی, دین, معرفت شناسی, معنویت, هستی شناسی