مدینه بیژنی - گروه کشاورزی اکولوژیک، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
سعید صوفی زاده - گروه کشاورزی اکولوژیک، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
امیرحسین شیرانی راد - موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران
حمید جباری - موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران

سابقه و هدف: آب قابل دسترس به منظور آبیاری کلزا در اواخر فصل رشد به دلیل کاهش بارندگی و همچنین استفاده از منابع آبی برای زراعت­ های پرسود بهاره افت شدیدی می­ یابد. لذا امکان مواجه شدن گیاه با تنش خشکی در مراحل پایانی رشد بسیار محتمل می­ باشد. بنابراین گزینش ژنوتیپ­ های مقاوم به خشکی برای موفقیت در تولید این محصول در مناطق خشک و نیمه خشک بسیار حائز اهمیت است.مواد و روش­ ها: آزمایشی مزرعه ­ای به صورت کرت­ های خرد شده در قالب طرح بلوک ­های کامل تصادفی با چهار تکرار در دو سال زراعی (۹۸-۱۳۹۶) در مزرعه تحقیقاتی موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج انجام شد. تیمارهای تنش خشکی شامل آبیاری معمول، قطع آبیاری از مرحله خورجین ­دهی تا پایان رشد و قطع آبیاری از مرحله گلدهی تا پایان رشد در کرت­ های اصلی و ژنوتیپ ­های پاییزه کلزا شامل Talayeh، Okapi، SLM۰۴۶، Ahmadi، Zarfam، Licord، Neptun، Natali، GK Gabriella و Opera در کرت­ های فرعی در نظر گرفته شدند.نتایج و بحث: نتایج نشان داد که تنش خشکی به خصوص در قطع آبیاری از گلدهی در تمام ژنوتیپ­ های مورد بررسی باعث کاهش وزن هزار دانه، تعداد خورجین در بوته، تعداد دانه در خورجین، درصد روغن، عملکرد دانه، عملکرد روغن، طول دوره رشد و کارایی مصرف آب نسبت به آبیاری معمول شد. در شرایط آبیاری معمول بیشترین عملکرد دانه در ژنوتیپ­ های okapi، Neptun و Natali به ترتیب با ۵۵۵۸، ۵۶۹۸ و ۵۰۷۶ کیلوگرم در هکتار حاصل شد. در شرایط تنش خشکی ژنوتیپ­ های SLM۰۴۶، Zarfam، Natali و Opera در قطع آبیاری از خورجین­ دهی با عملکرد دانه به ترتیب ۳۱۴۴، ۲۸۶۴، ۳۲۳۷ و ۲۹۵۱ کیلوگرم در هکتار و در قطع آبیاری از گلدهی به ترتیب با عملکرد دانه ۲۳۷۷، ۲۴۷۲، ۲۴۴۱ و ۲۵۳۹ کیلوگرم در هکتار بالاترین عملکرد دانه را به خود اختصاص دادند. شاخص ­های میانگین بهره­وری (MP)، میانگین هندسی بهره­وری (GMP) و تحمل تنش (STI) بیشترین همبستگی را با عملکرد دانه در شرایط تنش و غیرتنش داشتند و برای گزینش ژنوتیپ ­های برتر مناسب ­تر بودند. بر همین اساس مقاوم­ترین ژنوتیپ­ ها به تنش Okapi، SLM۰۴۶، Zarfam، Neptun، Natali و Opera بودند.نتیجه­ گیری: بر اساس نتایج حاصله ژنوتیپ­ های Okapi، SLM۰۴۶، Zarfam، Neptun، Natali و Opera در شرایط تنش آخر فصل به عنوان ژنوتیپ­ های برتر جهت کشت در شرایط آب و هوایی کرج توصیه می­ گردند.

تنش خشکی انتهایی, شاخص های تحمل به خشکی, گیاه دانه روغنی, کارایی مصرف آب