علی شیعه علی - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد شیروان، دانشگاه آزاد اسلامی، شیروان، ایران
محسن معتمدی - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد شیروان، دانشگاه آزاد اسلامی، شیروان، ایران
علیرضا لطیفی - کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد شیروان، دانشگاه آزاد اسلامی، شیروان، ایران

واحدهای سنجش و مقیاسهای اندازه­ گیری در شریعت اسلام و فرهنگ اسلامی جایگاه ویژه­ ای دارد و استفاده از آن علاوه بر شئون مختلف اقتصادی و تجارت و معاملات و کسب و کار، در ابواب مختلف فقه از جمله در باب طهارت و کر، خمس و زکات، دیات، جزیه، خراج و... کاملا مشهود است. هرچند اعراب در مورد کیل و اندازه­ گیری نظام مخصوصی نداشتند، ولی با ظهور اسلام پیامبر اکرم(ص) با صدور فرمانی که به­ منزله یک قانون کلی و قاعده عام و در واقع نخستین قانون در این­ باره بود، نظام جدیدی را تثبیت کرد. ایشان فرمودند: «المیزان – میزان مکه و المکیال مکیال مدینه». این قانون با همه گسترش اسلام در بلاد مفتوحه تغییر نیافته و واحدهای وزنی در سایر بلاد با آن مقایسه و مقارنه می­ شد. آنچه در اوزان اسلامی در معاملات و داد و ستد یک امتیاز به­ شمار می­ رود آن است که علی­ رغم عدم ثبات نظام واحد در یک واحد وزن مثلا درهم در نظامهای مختلف و بلاد و قبایل گوناگون اوزان در شریعت اسلامی ثابت و تغییری در آن رخ نداده است؛ چنان­ که رطل نیز در شریعت اسلامی واحدی دارای مقدار ثابتی است که در طول چهارده قرن تغییر نکرده است، ذراع از مقیاسات و صاع از اندازه­ ها نیز این چنین بوده­ اند. در این مقاله به دسته­ بندی و بیان ملاک و ضابطه برای مقیاسها و کاربرد آنها در فقه مذاهب اسلامی پرداخته شده است.

مقیاسات, حجم, اوزان, فقه, مذاهب اسلامی