وحید نصیریان دوشتور - دانشجوی ارشد تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، دانشگاه زنجان
بهرام امانی - استاد یار تاریخ تمدن و فرهنگ اسلامی، دانشگاه زنجان

تشکیلات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مسلمانان پس از فتوحات از یک سو، تحت تاثیر تشکیلات ملت هایمغلوب قرارگرفت و از سویی دیگر همراه با صبغه ی عربی- اسلامی به راه خود ادامه داد. یکی از این نهادها، نهاد مهم و تاثیرگذار دیوان برید بود. دیوان برید ، یا همان سازمان اطلاع رسانی و اخذ و نشر اخبار نقش مهمی را دربقای خلافت اسلامی ایفا میکرد، و از این رو مورد اهتمام ویژه ی حاکمان مسلمان و امیران بلاد اسلامی بود.عباسیانو در کنار آنها امویان اندلس از تشکیلات دیوان برید جهت پیشبرد اهداف خود بهره ی فراوانی میبردند.به نظر می-رسد با عنایت به خاستگاه دستگاه اموی در اندلس وهمجواری با بلاد غرب این نهاد در شکل گیری کارکرد و اهدافصبغه ی یونانی- رومی به خود گرفته، همانطور که گمان می رود همین نهاد در شرق اسلامی در شکل گیری و کارکرد و اهداف متاثر از ساختارحکومتی پارسیان قرار گرفته باشد. این نوشتار تلاش دارد تا با روش تحلیلی- توصیفی به تبیین و مقایسه ی تطبیقی دیوان برید درساختار، عملکرد و اهداف آن در شرق و غرب اسلامی در نزد عباسیان وامویان اندلس بپردازد. یافته های تحقیق بیانگر آن است که این دیوان در نزد عباسیان و امویان اندلس تفاوت هایقابل توجه ای در ساختار، عملکرد و اهداف با هم نداشته است. و این همانندی در تشکیلات صرف نظر از برخیتفاوتهای جزئی خود گویای تشابه در شکل و ماهیت و اهداف حکومت های عربی- اسلامی در شرق و غرب بلاد اسلامی است.

تشکیلات اداری، دیوان برید، عباسیان، امویان اندلس