خسرو ابراهیمی - گروه زمین شناسی دانشگاه فردوسی
مرتضی رزم آرا - دانشجوی کارشناسی ارشد زمین شناسی اقتصادی، دانشگاه فردوسی مشهد
محمد ناصری - دانشجوی کارشناسی ارشد زمین شناسی اقتصادی، دانشگاه فردوسی مشهد

کانسار بوکیست جاجرم در شمال غرب خراسان و در 15 کیلومتری شمال شرق شهر جاجرم واقع است. این ذخیره معدنی بر روی سازند دولومیتی الیکا و عمدتا در سطح کارستی شده آن قرار دارد. نتایج حاصل از آنالیز کانی شناسی (XRD) نشان می دهد که بوکسیت جاجرم در حقیقت مخلوطی از دیاسپور، به عنوان کانی اصلی (50-45 درصد) به همراه مقدار کمی گیبسیت و بوهمیت و ناخالصی هایی نظیر شاموزیت، هماتیت، کائولینیت، آناتاز، ایلیت و به میزان کمتری روتیل، کلسیت و کوارتز می باشد. نتایج حاصل از آنالیزهای شیمیایی (AAS, XRF) نشان می دهد که عناصر Ti,Al در طی فرایند بوکسیتی شدن، غیر فعال بوده، در صورتیکه عناصری چون Na, Si, Mg, K از سیستم خارج شده اند. از انجا که جانشینی آهن در ساختار دیاسپور محدود می باشد لذا درصد بالای آهن موجود در ترکیب شیمیایی بوکسیت (حدود 22 درصد) نشان دهنده وجود این عنصر به صورت ناخالصی است که بر این اساس می توان اصطلاح بوکسیت آهن دار (Ferruginous Bauxite) را برای ذخیره معدنی جاجرم به کاربرد برد. ترکیب شیمیایی دیاسپوری جاجرم در مقایسه ذخایر جهان دارای مقدار TiO2, SiO2, Fe2O3 بیشتری می باشد. خصوصیات کانی شناسی و ترکیب شیمیایی بوکسیت جاجرم باعث بروز مشکلات تکنولوژیکی فراوانی در سیستم فرآوری ارخانه تولید آلومینای جاجرم گردیده که از جمله می توان به مصرف زیاد سود سوزآور (به منظور انحلال بوکسیت) و ایجاد اختلال در عملیات خردایش اشاره نمود. به نظر می رسد با توجه به حداقل درصد Al2O3 و نیز مدول Al2O3 به SiO2، از بوکسیت جاجرم بتوان با اعمال تغییراتی (نظیر کلسیناسیون) علاوه بر تولید فلز آلومینیوم در صنعت سیمان، تولید فرآورده های نسوز، ساخت انواع ساینده ها و مصارف شیمیایی استفاده نمود.