مرتضی دلاوری
عطا شاکری

کوه تفتان در جنوب شرق ایران یکی از مراکز آتشفشانی فعال قوس ماگمایی مکران در محدوده زمانی نئوژن- کواترنری است. تفتان از نظر تقسیم بندی ساختاری در زون جوش خورده سیستان قرار گرفته و قاعده آن مجموعه سنگ های افیولیتی، فلیش و سنگ های آتشفشانی(عمدتا کرتاسه تا ائوسن) است. مجموعه های فنوکریستی سنگ ها شامل پلاژیوکلاز،کلینوپیروکسن،هورنبلند،ارتوپیروکسن، بیوتیت است. شواهد عدم تعادل در کانیها بویژه در پلاژیوکلاز و هورنبلند بر تغییرات شرایط فیزیکوشیمیایی تبلور همچون دما، فشار و ترکیب شیمیایی دلالت دارد. از نظر تنوع شیمیایی گدازه های ترم بازیک تا اسیدی حضور دارند؛ اگرچه عمده گدازه ها و مواد پیروکلاستیک تفتان ترکیب آندزیتی تا داسیتی دارند. اختصاصات شیمیایی ولکانیسم تفتان همچون بالابودن تمرکز Sr (> ۶۴۵ ppm)، بالا بودن نسبت La/Yb (>۱۴) و Sr/Y (> ۴۰) سازگار با مذاب های شبه آداکیتی مرتبط با حواشی فعال قاره ای دارای پوسته ضخیم است. بر اساس شواهد شیمیایی و کانی شناسی دخالت فرایندهای مختلف گوشته ای و پوسته ای در ژنز مذاب تفتان قابل استنباط است. ابتدا ذوب گوه گوشته لیتوسفری نسبتا غنی زیرقاره ای که تحت تاثیر فرایندهای زون فرورانش قرار گرفته است. سپس تجمع مذاب های گوشته ای در عمق پوسته ضخیم قاره ای که توام با ذوب بخشی پوسته ای، آلایش و همگن شدن بوده است. در نهایت فرایندهای پوسته ای کم عمق تر شامل هضم پوسته ای و تحولات مرتبط با مخزن ماگمایی همچون تغییرات فیزیکوشیمیایی مذاب و تبلور تفریقی که باعث تحول بیشتر مذاب شده است.

adakitic, Makran, southeastern Iran, Tatan, volcanic rocks., تفتان, جنوب شرق ایران, سنگ های آتشفشانی, شبه آداکیتی, مکران.