روشنک سالاری - دکترای تخصصی کنترل دارو، دانشکده طب سنتی و مکمل، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
مهدی یوسفی - دکترای تخصصی طب سنتی، دانشکده طب سنتی و مکمل، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
حمیدرضا قربانزاده - دانشجوی دکترای تخصصی طب سنتی، دانشکده طب سنتی و مکمل، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
مجید جعفری نژاد بجستانی - دانشجوی دکترای تخصصی طب سنتی، دانشکده طب سنتی و مکمل، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران.

مقدمه: اختلالات ناشی از هورمون های جنسی از جمله استروژن، پروژسترون و تستوسترون از جمله اختلالاتی است که باعث ایجاد بیماری های متعددی می شوند. بکارگیری داروها و هورمون های شیمیایی در کنار اثرات درمانی، خود باعث بروز بیماری های ثانویه خطرناکی از جمله سرطان ها خواهند شد. با توجه به رویکرد سازمان جهانی بهداشت به طب های سنتی و مکمل، بکارگیری درمان های ایمن گیاهی در کنترل اختلالات هورمونی می تواند بسیار موثر واقع شود. مطالعه مروری حاضر با هدف مطالعه و معرفی برخی درمان های گیاهی مفید در درمان بیماری های ناشی از اختلالات هورمون های جنسی انجام شد. روش کار: مقالات مروری با استفاده از کلیدواژه های اختلالات اندوکرینی، استروژن، پروژسترون، تستوسترون و درمان های گیاهی در بازه زمانی سال ۱۹۸۰ تاکنون در پایگاه های pubmed، scopus،SID و google scholar مورد جستجو قرار گرفتند. ملاک پذیرش مقالات، بیان حداقل یک درمان گیاهی در کنترل سه هورمون مورد نظر بود. در کل، حدود ۲۱۳ مقاله پیدا شد که از این بین حدود ۹۷ مقاله که ارتباط مستقیم درمان گیاهی با هورمون ها (نه فقط بیماری) را مورد بررسی قرار می دادند، جدا شدند. سپس از این ۹۷ مقاله، حدود ۵۳ مقاله که علاوه بر چگونگی اثر گیاهان، مکانیسم اثر را نیز مورد مطالعه قرار داده بودند، انتخاب شده و در این مقاله مروری مورد بحث قرار گرفتند. یافته ها: از جمله مهم ترین منابع گیاهی هورمون های جنسی سویا، red cloverو kudzu برای استروژن؛ Bupleurum، Rehmannia و Passiflora برای پروژسترون و Shatavari، Damiana و Ashwagandha برای تستوسترون می باشد. نتیجه گیری: برخی درمان های گیاهی می توانند به عنوان داروی انتخابی ایمن در کنترل مشکلات و بیماری های ناشی از هورمون های جنسی مطرح باشند.

اختلالات هورمون های جنسی, استروژن, پروژسترون, تستوسترون, درمان گیاهی