جبار خدامرادی - کارشناس ارشد آبیاری و زهکشی - رئیس اداره فنی و زیر بنایی مدیریت جهاد کشاو
سیاوش مرادی - کارشناسی ارشد تاسیسات آبیاری - معاون مدیریت آب و خاک و امورفنی و مهندسی

کمبود منابع آب از مهمترین مسائل پیش روی بشری است. با عنایت به مصرف بیش از 92 % منابع آب شیرین کشورتوسط بخش کشاورزی ، با استفاده غالب از روش های آبیاری سنتی با راندمان 30 تا 32 درصد ، اجرای سیستم هایآبیاری بارانی و افزایش راندمان مصرف تا حد زیادی می تواند در مصرف بهینه آب موثر باشد .پس از گذشت چند سالاز اجرای سیستم های آبیاری بارانی در شهرستان سرپل زهاب ، ارزیابی یکنواختی پاشش سیستم ها ، ضروری به نظرمی رسد. در مطالعه حاضر، وضعیت سیستم های آبیاری بارنی اجرا شده در شهرستان سرپل زهاب ارزیابی شده است . بهمنظور انجام این کار، تعداد 8 پروژه موردارزیابی قرار گرفتند و مشکلات طراحی ، اجرایی و بهره برداری آنها بررسی شد.پروژه ها ازنوع کلاسیک ثابت با آبپاش متحرک بوده وپارامتر ضریب یکنواختی (CU) و یکنواختی پاشش (DU) در بلوک آزمایش محاسبه و با محاسبه تغییرات فشار (Δp) به کل سیستم تعمیم گردید . تلفات پاششی و تلفات نفوذ عمقی نیز از دیگر پارامتر های محاسبه شده در این تحقیق بودند . اندازه گیری ها با استفاده از ایجاد شبکه قوطی های نمونهبرداری در بلوک آزمایش در شرایط کارکرد واقعی سیستم و قرائت میزان آب جمع آوری شده در قوطی های نمونهبرداری انجام و ضمن اندازه گیری سرعت باد و دمای هوا ، با استفاده از فرمول ها و روابط مربوطه محاسبات لازم بعملآمد . منحنی های توزیع آب آبیاری و منحنی سه بعدی الگوی هم پوشانی آب رسم شدند . میزان فشار در ابتدایسیستم وسپس در محل خروجی آب از آبپاش ها به منظور اندازه گیری تغییرات فشار در کل سیستم اندازه گیریگردیدند. نتایج ارزیابی ها نشان دهنده برخی مشکلات در طراحی ، اجرا و بهره برداری از سیستم های آبیاری بارانیمورد بررسی می باشد . مهمترین این مشکلات را می توان در موارد زیر خلاصه نمود 1-مرحله طراحی : - عدم بازدید مهندس طراح جهت بررسی وضعیت آبدهی واقعی منبع تامین آب وبررسیشرایط واقعی مزرعه قبل از طراحی و اکتفا کردن به مجوز بهره برداری و نقشه برداری توپوگرافی طرح -.اکتفا کردن به کاتالوگ ها ی ارائه شده جهت آبپاش ها توسط شرکت های سازنده و عدم بررسی کارکردواقعی آبپاش ها .- لحاظ نکردن سرعت و جهت باد در طراحی خطوط جانبی ، در نتیجه عدم همپوشانیآبپاش ها که باعث عدم یکنواختی سطح سبز و پایین آمدن عملکرد برداشت محصول در واحد سطح خواهدبود . در تمامی طرح ها جهت و سرعت باد اندازه گیری نشده و فقط به کلمه آرام اکتفا شده است . 2- مرحله اجرایی : - عدم نصب کنتور حجمی جهت اندازه گیری میزان آب ورودی به سیستم در تمامی طرحها.- عدم نصب فشار سنج در ورودی آب به سیستم جهت کنترل میزان فشار آب ورودی در اکثر طرح ها .- عدم دقت لازم در عملیات اجرایی از جمله ؛ بستن لوازم و اتصالات ، انحراف پایه آبپاش ها از محور قائم ،تعبیه لوازم حفاظتی و ایمنی بهره برداری . 3- مرحله بهره برداری :- عدم آموزش های کافی و مستمر به بهره بردار در حین بهره برداری . - توجیه نبودن بهرهبردار در خصوص نحوه بهره برداری بهینه از سیستم ؛ از جمله کنترل فشار ورودی به سیستم ، تعداد آبپاش های درحال کار و مدت کارکرد هریک از آبپاش ها و در نتیجه عدم رعایت ساعت و دور آبیاری -. ارائه ندادن آموزش هایفنی نگهداری به بهره بردار و پایین بودن دانش فنی بهره بردار نتایج ارزیابی برای میانگین درصد پارامتر های Δp ، CU محاسبه شده برای سستم ها به ترتیب : 47/22 , 23/71 درصد و متوسط تلفات پاششی و تلفات نفوذ عمقی 36/36 و 29/56 درصد بود.جدول های مقایسه ی بین پارامترهای طراحی واجرایی نشان می دهد که میزان پارامترها ی فنی بسیارکمتر از آنچه انتظار می رود ، بودند.

آبیاری بارانی ، ضریب یکنواختی ، یکنواختی توزیع ، تلفات پاششی ، تلفات نفوذ عمقی