محمد علی صادقیان - استاد دانشکده زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد

بخش گستردای از شعر و ادب ما بیان درد و رنج هاست. با این حال، درد و رنج هایی که شاعران هنرمند بدان ها پرداخته اند متفاوت است و می توان آنها را به چندین نوع تقسیم کرد: درد فلسفی، درد عشق و عرفان، دردهای فردی و دردهای اجتماعی، وقتی حافظ می گوید: عیان نشد که چرا آمدم کجا رفتم؟ دریغ و درد که غافل ز کار خویشتنم این درد، درد فلسفی است و وقتی عطار نیشابوری می سراید که: کفر، کافر را و دین دیندار را   اندکی دردت دل عطار را این درد، درد عشق و عرفان است و آنگاه که فردوسی می­گوید: مرا دخل و خرج ار برابرشدی   زمانه مرا چون برادرشدی این درد او دردی شخصی است. با خواندن دیوان فرخی، شاعر آزاده یزدی، خواننده درمی یابد که غالب دردهای این شاعر، ریشه اجتماعی دارد. درد فرخی درد آزادی و برابری است. درد دهقانان و کارگران ستمدیده است. درد آزادگان جهان است. اندوه و درد فرخی از تنگدستی هم نیست: هرگز دلم برای کم و بیش غم نداشت   آری نداشت غم که غم بیش و کم نداشت با آنکه بن مایه درد و رنج فرخی اجتماعی است، ابیاتی در دیوانش دیده می شود که رگ و بوی عشق و عرفان دارد: در بادیه عشق اگرپای گذاری   اول قدم آماده صد گونه بلا باش در این مقاله به جلوه­های مختلف درد و رنج در دیوان فرخی پزدی پرداخته شده و به زمینه آنها و چگونگی بیان هر یک نیز اشاره می شود.

مفهوم درد از دیدگاه فلسفی, اجتماعی, عرفانی و انفرادی, درد در شعر شاعران, درد و رنج در شعر فرخی