سید محمود سیدصادقی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.

مخالف خوانی به معنی ناسازگاری نمودن و بیان کردن کلمات و جملاتی است که نشانه عدم رضایت باشد. مخالف خوانی اگر ریشه در ناهنجاری های سیاسی -اجتماعی داشته باشد، در این صورت، «مخالف خوان» کسی است که نقش مبارزه با بیعدالتی و فساد اجتماعی به ویژه در میان گروه های قدرتمند جامعه را بر عهده می گیرد و با استفاده از امکاناتی که در اختیار دارد به انتقاد از اوضاع زمان خویش می پردازد. حافظ به دلیل انتقاد از اوضاع نابسامان زمانه از شاعران مخالف خوانی محسوب می شود که با بهره­گیری واژه های نمادین، به دفاع از هنجارهای اخلاقی و اجتماعی پرداخته و در مخالف خوانی­های اجتماعی خود، بسیاری از طبقات مهم اجتماع، به ویژه مدعیان ریاکار و دروغین دین داری را -که غالبا به فساد گراییده بودند- مورد سرزنش قرار داده ‎ است. هدف این پژوهش، بررسی و تحلیل شخصیت های نمادین به عنوان یکی از ویژگی های سبک فکری در مخالف‎خوانی­های اجتماعی شعر حافظ است که با استفاده از شیوه توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است. نتیجه حاصل از این تحقیق، گویای این است که حافظ با به کارگیری شخصیت های گوناگون، توانسته­است یکی از شگردهای انتقادی خود را در مخالفت با حاکمیت موجود به نمایش بگذارد.

سبک شناسی, سطح فکری, مخالف خوانی, حافظ, نقد اجتماعی