علیرضا راهب - دانشجوی دکتری
احمد حیدری - دانشگاه تهران
شهلا محمودی - دانشگاه تهران

تغییرات کربن خاک یکی از مهمترین شاخص­های نشان­دهنده تاثیر اقلیم بر تشکیل خاک است. بررسی مقدارکربن خاک اعم از کربن آلی و کربن غیرآلی (کربنات­ها) و تاثیرگذاری آن بر سایر خصوصیات خاک در اقلیم­های مختلف، لازمه مدیریت مناسب کربن خاک در مقیاس جهانی بوده و تعادل میان بخش­های مختلف منابع کربن از نظرمحیط زیست بسیارحائز اهمیت است. در این تحقیق کربن آلی و غیرآلی کمپلکس شده با ذرات اولیه (در ابعاد شن، سیلت و رس) در ۹ خاکرخ یک ردیف اقلیمی متشکل از سه اقلیم خشک (اشتهارد)، نیمه­خشک (قزوین) و نیمه­مرطوب (رودبار)، به ترتیب با رژیم­های رطوبتی اریدیک تیپیک، زریک خشک و زریک تیپیک و رژیم­های حرارتی ترمیک، ترمیک و مزیک مورد مطالعه قرار گرفتند. مقایسه آماری کربن آلی در اجزای اندازه­ای ذرات در سه منطقه مورد مطالعه به ترتیب روند رس (نیمه­مرطوب ans۳۶/۱، نیمه­خشک ans۳۲/۱، خشک ans۶۳/۰) > سیلت (نیمه­مرطوب a*۸۵/۰، نیمه­خشک ab*۷۹/۰، خشک b*۴/۰) > شن (نیمه­مرطوب a*۴۴/۰، نیمه­خشک b*۱۹/۰، خشک b*۰۵/۰) را نشان داد. در حالی­که مقایسه آماری کربن غیرآلی موجود در اجزای اندازه­ای ذرات خاک دارای روند سیلت (نیمه­مرطوب ans۲/۱۸، نیمه­خشک ans۰۳/۱۴، خشک ans۱۱) > شن (نیمه­مرطوب a*۹۶/۱۸، نیمه­خشک ab*۷۹/۱۱، خشک b*۵۹/۵) > رس (نیمه­مرطوب a*۱۳، نیمه­خشک ab*۵۶/۷، خشک b*۸۵/۳) بود. همچنین نتایج نشان داد که مقدار کربن آلی در هر سه جزء اندازه­ای با افزایش عمق کاهش می­یابد و اجزای در ابعاد رس در تمامی اعماق نسبت به سایر اجزای اندازه­ای خاک مقدار درصد کربن آلی بیشتری دارند. برخلاف کربن آلی، مقدار کربن غیرآلی اجزای اندازه­ای ذرات در هر سه منطقه در افق­های سطحی کمتر از افق­های زیرین بوده و با افزایش عمق افزایش می­یابد. به طور کلی نتایج نشان داد که در ردیف اقلیمی خشک تا نیمه­مرطوب با افزایش رطوبت، خاک­های با ذرات ریزتر به علت وجود سطح ویژه بالاتر، توانایی بیشتری برای ذخیره کربن خاک دارند.

Climate, Organic carbon, inorganic carbon, Soil genesis