علی محمدی آشنانی - استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی تهران
احسان دباغ - استادیار گروه معارف دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

بر اساس آیه ۳۴ سوره ابراهیم: «و آتاکم من کل ما سالتموه...»، همه دعاها و درخواست های انسان از خداوند، به صورت پیشینی، مورد توجه خداوند قرار گرفته است. از آنجا که برخی از دعاها، مورد اجابت قرار نمی گیرد، پرسش آن است که کدامین گونه تقاضای ان سان از خداوند، از پیش برآورده شده است؟ پژوهش حاضر، به روش تحلیلی- انتقادی، ضمن بررسی سیاق، بخش ها، مفردات و ترکیب آیه، مدلل ساخته که سیاق آیه در مقام امتنان و ذکر نعمت های الهی است؛ «آتاکم» ماضی به معنای برآوردن پیشینی یا حتمی، «من» بیانیه و «کل» به معنای همه نه اغلب و «ما» موصوله یا مصدریه و «سالتموه» درخواست های تکوینی مربوط به مرتبه وجودی یا به زبان حال و استعداد است؛ بدینسان خداوند تمام نیازهای وجودی ابعاد گوناگون انسان را از پیش، تامین نموده؛ چنان که اجابت درخواست های به لسان حال و استعداد را از قبل مقرر فرموده است؛ ولی دعاهایی که زبانی باشد، با شرایطی و به هر میزان که به زبان حال و استعداد نزدیک شود، به اجابت نزدیک تر شده و تحقق می یابد؛ براین اساس، عدم اجابت برخی از تقاضاهای مقالی بندگان، نمی تواند قرینه ای برای تغییر معنای حقیقی الفاظ آیه شده، یا کلیت، پیشینی بودن و حتمیت آن را، خدشه دار سازد.

برآورده شدن دعا, قرآن کریم, تفاسیر فریقین, زبان تکوین, مرتبه وجودی انسان, لسان حال و استعداد