علیرضا توکلی - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان سمنان (شاهرود)

به منظور بهبود شاخص بهره وری آب آبیاری و تخصیص آب صرفه جویی شده به آبیاری محدود اراضی دیم مجاور، روش های مختلف کم آبیاری در دو سامانه آبیاری سطحی و بارانی برای گندم آبی ارقام شیراز و پیشتاز و در مزارع زارعین شهرستان سلسله در سال زراعی ۸۶-۱۳۸۵ مورد بررسی قرار گرفت. در آزمایش مربوط به آبیاری بارانی با قرار دادن تعدادی قوطی در ارتفاع ۹۰ سانتی متری و متناسب با ارتفاع گندم، اقدام به اندازه گیری آب آبیاری در فواصل مختلف از تک آبپاش با چهار نمونه شد و عملکرد نیز در همان نقاط اندازه گیری شد. در آزمایش مربوط به آبیاری سطحی نیز تیمارهای قطع آبیاری شامل آبیاری کامل، قطع اولین آبیاری بهاره و قطع اولین و سومین آبیاری بهاره، اعمال و عملکرد گندم در این تیمارها تعیین گردید. با مشخص بودن عملکرد محصول و آب مصرفی کل (بارش و آب آبیاری)، شاخص بهره وری کل آب مصرفی تعیین شد. نتایج نشان داد در شرایط آبیاری بارانی و با استفاده از توابع تولید، کاهش ۲۹/۴ درصد آب مصرفی در طول دوره آبیاری بیشینه بهره وری کل آب مصرفی را علیرغم اندکی کاهش عملکرد محصول بیشینه بهره وری کل آب مصرفی را به دنبال داشت. در شرایط آبیاری سطحی نیز، قطع اولین آبیاری بهاره (تیمار ۷۸ درصد آبیاری کامل)، سبب افزایش ۳/۳ درصدی عملکرد در مقایسه با شاهد شد که علت آن را می توان به عدم ضرورت انجام اولین آبیاری بهاره دانست. در تیمار کم آبیاری توسعه عمقی ریشه به میزان ۱۰/۵ درصد بیشتر از شرایط آبیاری کامل مشاهده شد و این منجر به افزایش عمق خاک موثر و اثربخشی آن در تامین نیاز آبی گیاه شد و در نتیجه سبب گردید که کاهش عمق آب آبیاری با کم آبیاری، منجر به کاهش قابل ملاحظه عملکرد نشود. با تخصیص آب صرفه جویی شده ناشی از انجام کم آبیاری، برای انجام تک آبیاری زمان کاشت یا تک آبیاری بهاره در اراضی گندم دیم مجاور، بهره وری کل آب کاربردی به میزان ۹/۳ درصد افزایش یافت.

آبیاری بارانی, آبیاری سطحی, تابع تولید, توسعه ریشه, عملکرد