محمد رسول آهنگران - استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران، پردیس فارابی

اصل حرام بودن ربا در میان مذاهب مختلف فقهی، مسلم است و هیچ گونه اختلافی در آن وجود ندارد؛ چراکه در قرآن کریم به صورت روشن، حکم مزبور بیان شده و روایات فریقین، در حد تواتر بر آن دلالت دارد. به منظور رهایی و تخلص از حکم حرمت، شیوه هایی موسوم به حیله ها و راه های فرار از ربا مطرح است که در مشروعیت این شیوه ها میان مذاهب فقهی، اختلاف دیدگاه وجود دارد. مشهور فقیهان امامیه معتقدند حیله ها و راه های فرار از ربا، مشروع است و از شمول حکم حرمت خارج است ولی در مقابل، مشهور فقیهان عامه بر نامشروع بودن آن اصرار دارند و بر این حکم پا می فشارند که دلایل حرمت ربا، شامل راه های فرار از آن می شود. مشهور فقهای اهل سنت توسل به حیل در قالب بیع عینه، بیع تورق، بیع معامله و بیع وفاء را از باب سد ذرایع، نامشروع و باطل می دانند. قول نامشهور نزد امامیه نیز ناسازگاری مشروعیت چنین معاملاتی با فلسفه تحریم ربا است، ولی در نهایت می توان نظر مشهور فقهای امامیه مبنی بر صحت چنین معاملاتی را دفاع پذیر دانست.

حرمت ربا, حیله های فرار, قصد جدی, بیع عینه, بیع تورق