ساناز تقی پوری حاجبی - دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
کامران پاشایی فخری - استاد، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
پروانه عادل زاده - دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

زبان‎شناسی شناختی، دانش زبانی را وابسته اندیشه و شناخت می­داند و استعاره مفهومی را به عنوان ابزاری برای چگونگی اندیشیدن و رفتارهای زبانی معرفی می­کند که از طریق بررسی آن می­توان شباهت و تفاوت فرهنگ­ها را به دست آورد. استعاره جهتی از گونه­های استعاره مفهومی است که در آن مفاهیم انتزاعی در زبان جهت‎دار می‎شوند. در استعاره جهتی، کل یک نظام از مفاهیم در ارتباط با نظامی دیگر سازمان‎بندی می‎شود و از آنجا که با جهت‎های فضایی مانند بالا، پایین، درون، بیرون در ارتباطند، استعاره جهتی نامیده می‎شوند. این استعاره‎ها ریشه در تجربه فیزیکی و فرهنگی انسان‎ها دارند و با وجود اینکه تقابل‎های قطبی بالا، پایین و اجزای آن به لحاظ ماهیت، فیزیکی محسوب می‎شوند، اما استعاره‎های جهتی که بر مبنای آن‎ها ساخته می‎شوند، می‎توانند از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت باشند. بر این اساس، در پژوهش حاضر به بررسی و تطبیق این استعاره در دو رمان «شوهر آهو خانم» اثر علی محمد افغانی و «هرگز رهایم مکن» اثر ایشی‎گورو به روش توصیفی- تحلیلی پرداخته شده است. برای این منظور داده‎های تحقیق با تعداد ۳۶ مورد استعاره مفهومی جهتی (۱۶ مورد در اثر افغانی و ۲۰ مورد در اثر ایشی گورو) استخراج و تفاوت و تشابه آن­ها در حوزه­های مبدا و اسم نگاشت آن­ها بررسی شد. نتایج بررسی نشان داد که شباهت‎ها میان استعاره‎های مفهومی مبتنی بر درک انسان از مقوله «جهت» در دو زبان بیشتر از تفاوت‎هاست که در نگاه کلی، نمایانگر یکسان بودن توجه دو نویسنده به این استعاره است. با توجه به تفاوت‎های اندک استعاری در دو زبان به این نتیجه می‎رسیم که گرچه هر دو نویسنده از الگوی فرهنگی واحدی برای تولید استعاره‎های جهتی استفاده کرده‎اند، تفاوت‎های فرهنگی و جغرافیایی سبب تولید نگاشت‎های متفاوتی شده است.

زبان‎شناسی شناختی, استعاره مفهومی, استعاره جهتی, علی محمد افغانی, ایشی گورو