زهرا عبدی - دکترای تاریخ ایران اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، پژوهشگر

دوره افشاریه و زندیه به عنوان یک دوره گذار و کوتاه مدت (۱۱۳۵-۱۲۱۰ق) بین دو دوره صفویه و قاجاریه قرارگرفته است. اگرچه تعامل نهاد دین و دولت در دو دوره اخیر به صورت حداکثری بود، اما در دوره افشاریه و زندیه به ترتیب در عدم تعامل و تعامل محدود بوده است. بعد از سقوط صفویه علمای دینی موردحمایت رسمی حکومت افشاریه قرار نگرفتند و حضور کم رنگی در فعالیت های سیاسی داشتند. مهاجرت به عتبات عالیات و هند، عزلت و گوشه نشینی در شهرها و روستاها نمودی از عدم حضور آنان در مشارکت های سیاسی بود. تحقیقات تاریخی نشان می دهد که با وجود رویکردهای دینی نادرشاه و گسستن از شیوه های مذهبی صفویان، علمای دینی به فعالیت های آموزشی و تبلیغاتی خود ادامه می دادند. یک نمونه آن، علمای مقیم آستان مقدس رضوی هستند که با امنیت به کار آموزشی خود مشغول بودند. چنین مصداق هایی نشان می دهد که اگرچه رویکرد دینی حکومت افشاریه به لحاظ سیاسی (به دلایل خارجی و مسئله مشروعیت داخلی) عدم حمایت رسمی از نهاد دینی و تشیع صفوی و فعالیت های مربوط به آن بود، اما علما و متولیان امور دینی به فعالیت های مذهبی در سطح اجتماعی ادامه می دادند.

افشاریه, نادرشاه, اسناد مالی, علمای مشهد, آستان قدس رضوی