مجتبی نشائی مقدم - Department of Plant Breeding, Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Iran
حمید نجفی زرینی - Department of Plant Breeding, Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Iran
غلام علی رنجبر - Department of Plant Breeding, Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Iran
علی پاکدین پاریزی - Tabarestan Agricultural Genetics and Biotechnology Research Institute, Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Iran

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: سویا (Glycine max L..) یکی از مهم ترین گیاهان روغنی است که عملکرد آن می ­تواند تحت تاثیر تنش خشکی قرار ­گیرد. مواد و روش ­ها: به منظور بررسی تحمل به تنش خشکی و همچنین عملکرد و اجزای عملکرد ۴۵ ژنوتیپ سویا، در سال ۱۳۹۸ آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با ۳ تکرار در شرایط­ گلخانه ای در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری اجرا گردید. فاکتور­ها شامل ژنوتیپ­ های مختلف سویا و سه سطح رژیم آبیاری مطلوب، تنش متوسط و شدید بود که به ترتیب آبیاری پس از رسیدن به ۱۵، ۴۰ و ۷۰ درصد تخلیه رطوبتی خاک بودند. یافته­ ها: نتایج تجزیه واریانس صفات نشان داد که اثرات متقابل ژنوتیپ و تنش برای تمامی صفات مورد مطالعه معنی­ دار بود و همچنین مقایسه میانگین صفات حاکی از آن بود که هر چه بر شدت تنش افزوده ­شود، اثر منفی بر عملکرد و اجزای عملکرد مشهودتر می­ گردد. در شرایط رژیم آبیاری مطلوب و تنش ملایم بیشترین عملکرد دانه از ژنوتیپ Columbus و در تنش شدید مربوط به ژنوتیپ OhioFG۲ بدست آمد که به­ دلیل دارا بودن تعداد بالای غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و وزن دانه بود. همبستگی بین صفات زراعی بیانگر این بود که صفت عملکرد دانه در هر سه سطح تنش، با صفات تعداد غلاف در بوته و تعداد دانه در بوته در سطح یک درصد مثبت و بسیار معنی­ دار است. براساس نتایج تجزیه رگرسیون، در هر یک سطوح تنش صفت ­های تعداد دانه در بوته و وزن دانه در مدل رگرسیونی وارد شدند که در شرایط مطلوب، تنش ملایم و تنش شدید به ترتیب ۹۷، ۸۴ و ۹۷ درصد از تغییرات مربوط به صفت عملکرد دانه را توجیه نمودند. مقایسه میانگین شاخص های تحمل در شرایط رژیم آبیاری مطلوب- تنش ملایم نشان داد که بالاترین میزان شاخص­ها برای میانگین حسابی (MP)، میانگین هارمونیک (HM) تحمل به تنش (STI) و میانگین هندسی (GMP) مربوط به ژنوتیپ‎های Columbus و Hill بود و ژنوتیپ‎های Emperor و Bonus در شرایط رژیم آبیاری مطلوب- شدید بیشترین مقدار را برای شاخص­ های مذکور داشتند که نشان از وجود پتانسیل تحمل تنش در این ژنوتیپ­ ها است. نتایج تجزیه کلاستر حاصل از شاخص های تحمل در شرایط رژیم آبیاری مطلوب- تنش ملایم و رژیم آبیاری مطلوب- تنش شدید ژنوتیپ­ ها را در سه گروه قرار داد که گروه اول و دوم به ترتیب شامل ژنوتیپ های متحمل و نیم متحمل بود و گروه سوم ژنوتیپ های حساس را تشکیل دادند. انالیز تجزیه به مولفه­ های اصلی نشان داد که دو عامل اول در شرایط مطلوب- تنش ملایم ۹۳/۳۴ درصد و در شرایط مطلوب- تنش شدید ۹۶/۵۴ درصد از کل تنوع را توجیه کردند، همچنین مولفه اول میانگین هندسی (GMP) و مولفه دوم حساسیت به تنش (SSI) بیشترین مقدار را در هر دو شرایط داشتند. با استفاده از تجزیه بای­ پلات بر مبنای مولفه­های اول و دوم ژنوتیپ ­های Columbus، Hill، Williams در ناحیه ای با عملکرد بالا و متحمل به تنش قرار گرفتند. نتیجه ­گیری: ارقام Columbus، Hill، Williams، Bonus، Emperor و Ohio FG۲ نسبت به سایر ژنوتیپ ­ها دارای پتانسیل تحمل بودند و به عنوان ژنوتیپ­ های متحمل به تنش خشکی پیشنهاد می­ گردند.

Drought stress, Soybean, Yield and yield components, تنش خشکی, سویا, عملکرد و اجزای عملکرد