کریم سلیمانی - دانشیار مرکز GIS، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
علی آزموده - دانشجوی ارشد آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

تغییر کاربری جنگل به اراضی کشاورزی، عموما تاثیر جدی بر میزان ماده آلی و دیگر ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک می گذارد. این پژوهش با هدف بررسی نقش تغییر کاربری جنگل بر برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و در ادامه شناخت شماری از متغیرهای موثر خاک بر شاخص فرسایش پذیری در بخشی از حوضه آبخیز برنجستانک صورت گرفته است. بدین منظور سه کاربری جنگل، زراعت دیم (گندم) و باغ مورد بررسی قرار گرفت. نمونه های خاک از دو لایه سطحی ۱۰-۰ و ۲۰-۱۰ سانتی متر در قالب طرح بلوک کاملا تصادفی برداشته و مقایسه شد. نتایج نشان از آن داشتند که میزان ماده آلی در اراضی زراعی و باغ، به ترتیب ۲۴/۴۴ و ۴۵/۴۵ درصد در لایه ۱۰-۰ سانتی متر، و ۶۹/۴۲ و ۴۳ درصد در لایه ۲۰-۱۰ سانتی متر کمتر از اراضی جنگلی بوده است. حداکثر نیتروژن کل در لایه ۱۰-۰ سانتی متر در کاربری جنگل به میزان ۳۰۳/۰ درصد و حداقل آن در لایه ۲۰-۱۰ سانتی متر در اراضی باغ به میزان ۱۹۰/۰ درصد مشاهده شد که کاهشی معادل با ۳۲/۳۷ درصد را نشان می دهد. وزن مخصوص ظاهری و اسیدیته خاک طی تغییر کاربری جنگل افزایش یافت. این در حالی است که تغییر کاربری جنگل به اراضی زراعی و باغ تاثیر مشخص و معنی داری بر درصد ذرات رس و سیلت نداشت و تنها در لایه ۱۰-۰ سانتی متر تفاوت معنی داری از لحاظ درصد ذرات شن مشاهده شد. نتایج نشان داد که فرسایش پذیری خاک به دلیل کاهش پوشش گیاهی پایا، ماده آلی خاک، تخریب ساختمان خاک و پایداری خاکدانه ها طی تغییر کاربری جنگل، افزایشی حدود دو برابر داشته است. همچنین متغیرهای رس، ماده آلی و نیتروژن کل دارای همبستگی معنی دار منفی؛ و در مقابل، درصد سیلت و شن ریز نیز دارای ارتباط معنی دار مثبت با میزان فرسایش پذیری اند.

تغییر کاربری اراضی, حوضه برنجستانک, خاک, فرسایش پذیری, ماده آلی.