احمد صابری مجد - دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران (دانشکدگان فارابی)، قم، ایران
سید عبد الرحیم حسینی - دانشیار گروه فقه و حقوق دانشگاه تهران (دانشکدگان فارابی)، قم، ایران
حسین مختاری - دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

برخی از دیدگاه ها در فقه و حقوق، تعیین مدت خیار شرط را محدود به زمان خاص می دانند و همیشگی بودن مدت را ممنوع اعلام کرد اند. نوشتار حاضر با روش توصیفی تحلیلی به این پرسش پاسخ می دهد که گستره زمانی خیار شرط با توجه به اصل آزادی و حاکمیت اراده متعاملین در مذاهب فقهی و حقوق ایران چیست؟ نتایج تحقیق بیان می کند بر اساس پیروی از رضایت متعاملین و در پرتو اصل حاکمیت اراده، مدت خیار شرط محدودیت زمانی ندارد و می توان زمانی طولانی را برای خیار شرط در نظر گرفت. این دیدگاه همگام با مشهور فقهای امامیه، قانون مدنی و مذهب حنفی است. مواردی که مدت مجهول است در صورتی که در آن تسامح عرفی می شود، پذیرفتنی است؛ همچنین در صورتی که امکان تعیین موارد مجهول توسط عرف و شرع وجود داشته باشد، به مدت زمان تعیین شده توسط عرف و شرع رجوع می شود. بر اساس اصل حاکمیت اراده، جعل خیار فسخ همیشگی را می توان پذیرفت و چنین امری بر خلاف مقتضای عقد نیست. این نظر مورد پذیرش مشهور امامیه، قانون مدنی و مذهب مالکی است. در صورت اطلاق نیز مدت خیار شرط به سه روز تخصیص می یابد. این ضابطه مبتنی بر رویکرد مشهور امامیه است.

مدت خیار شرط, حاکمیت اراده, شرط مجهول, دائمی بودن خیار