سید ابراهیم سیفتی - استادیار بیوتکنولوژی کشاورزی گروه مدیریت مناطق خشک و بیابانی، دانشکده منابع طبیعی و کویرشناسی، دانشگاه یزد، ایران
علی محمد محیط اردکانی - دانش آموخته کارشناسی ارشد بیوتکنولوژی کشاورزی، دانشکده منابع طبیعی و کویرشناسی، دانشگاه یزد، ایران

هدف: زعفران به دلیل عقیم بودن، صرفا از طریق غیرجنسی تکثیر می یابد و از این جهت، به استثنای برخی جهش های خود به خودی، تغییرات ژنتیکی دیگری، به طور طبیعی در آن ایجاد نمی شود. از این رو، جهش های القایی می توانند به عنوان روشی مناسب جهت ایجاد تنوع در ساختار ژنتیکی گیاه و بهبود خصوصیات رشدی، عملکردی و کیفی آن عمل نمایند. مطالعه حاضر به منظور بررسی تنوع ژنتیکی پرتودیده های گیاه زعفران نسبت به نمونه های شاهد (بدون پرتوتابی) با استفاده از نشانگر SCoT انجام شد. مواد و روش ها: بنه های سالم زعفران در دو سطح ۱۵ و ۱۸ گری پرتو گاما، پرتوتابی و بلافاصله پس از پرتوتابی به همراه بنه شاهد در گلخانه کشت شدند. به منظور بررسی تنوع ژنتیکی ایجاد شده، پس از استخراج DNA از نمونه برگ و تعیین کیفیت و کمیت DNA استخراج شده با استفاده از دستگاه نانودراپ، از ۳۰ آغازگر SCoT استفاده شده، در نهایت ۹ آغازگر برای این بررسی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج: در مجموع ۴۷ نوار نمره دهی شد که ۳۳ نوار چندشکلی نشان داد به طوری که بیشترین تعداد نوار چندشکل مربوط به SCoT۰۵ (۶ نوار) و کمترین تعداد مربوط به SCoT۰۴، SCoT۱۱ و SCoT۱۲ (۲ نوار) بود. میانگین درصد و محتوای اطلاعات چندشکلی به ترتیب ۳۵/۶۹ و ۳۶/۰ بدست آمد که بیشترین شاخص محتوای چندشکلی، مربوط به SCoT۱۱ و SCoT۱۷ (۴۵/۰) و کمترین آن مربوط به SCoT۱۳ (۲۳/۰) بود. بیشترین مقدار شاخص نشانگر را نیز SCoT۱۷ (۳۳/۰) به خود اختصاص داد. بر اساس نتایج ماتریس ضرایب تشابه جاکارد، دامنه تغییرات از ۴۵/۰ تا ۸۸/۰ متغییر و میانگین آن برابر با ۷۰/۰ گزارش شد. نتایج تجزیه خوشه ای نیز نشان داد که ۲ نمونه شاهد در خوشه اول، ۳ پرتودیده از ۴ پرتودیده دوز ۱۵ گری در خوشه دوم و به جز پرتودیده ۱۸G۱۰۵ که در خوشه مجزا قرار گرفت، سایر پرتودیده های ۱۸ گری به همراه پرتودیده ۱۵G۱۳۲ از سطح ۱۵ گری در یک خوشه گروه بندی شدند. بیشترین آلل های مشاهده شده (Na) در تیمار ۱۵ گری (۵۵/۱) و کمترین آن در شاهد (۲۷۶۷/۱) برآورد شد. میزان تنوع در جمعیت ۱۵ گری بر اساس شاخص های شانون و نی (۲۰۶۱/۰=I و ۳۰۶۴/۰ =He) بیشتر از شاهد و ۱۸ گری بود. نتیجه گیری: نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد نشانگر SCoT۱۷ کارایی بالایی در بروز چندشکلی میان پرتودیده ها و نمونه های شاهد زعفران دارد. تجزیه واریانس مولکولی نیز تنوع درون گروه ها را بیشتر از بین گروه ها ارزیابی نمود. همچنین تفاوت در الگوی نواری نشانگرهای SCoT، الگوی خوشه بندی و یافته های فاصله ژنتیکی، سودمندی پرتودهی گاما و کارایی جهش زایی را برای ایجاد تنوع در گیاه زعفران نشان داد.

اصلاح به روش جهش, پرتوتابی, زعفران, محتوای چندشکلی نشانگر