مبشر کاظمی - گروه مهندسی نقشه برداری، دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی، تهران، ایران
فرهاد حسینعلی - گروه مهندسی نقشه برداری، دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی، تهران، ایران

پیشینه و اهداف: سامانه ­های اطلاعات مکانی، کاربردهای خود را در شاخه ­های مختلف علمی و اجرایی گسترش داده­ اند. دلیل مبرهن این گسترش، استوار بودن این سامانه ­ها بر اطلاعات مکانی است، چراکه این اطلاعات بخش گسترده­ای از اطلاعات تولید شده و مبادله شده در دنیای امروز را به خود اختصاص می­ دهد. یکی از حوزه­ هایی که سامانه­ های اطلاعات مکانی کاربرد وسیعی در آن یافته است، حوزه ی حمل ­و نقل و ترافیک می­باشد و پر واضح است که این حوزه، وابسته به اطلاعات مکانی است. در این تحقیق، حمل­ و نقل چند منظوره ی شهری با استفاده از وسایل حمل ­و نقل عمومی، مد نظر می ­باشد. مسافرت درون ­شهری، می­ تواند با استفاده از وسایل حمل­ و نقل عمومی، نظیر اتوبوس،  مترو، تاکسی و نظایر آن، یا با استفاده از وسایل شخصی مانند اتومبیل و موتور سیکلت، انجام گردید. مدیران شهری، همواره می­ کوشند که مردم را به استفاده از حمل­و نقل عمومی ترغیب و تشویق نمایند، چون استفاده از وسایل شخصی پیامدهای ناخوشایند زیادی نظیر افزایش مصرف سوخت، سنگینی ترافیک و به تبع آن آلودگی هوا، آلودگی صوتی، اتلاف وقت و غیره را، به همراه دارد. وسایل حمل­ و نقل عمومی در خطوط مشخصی حرکت می­کنند و به همین دلیل بسیاری از سفرهای شهری با استفاده از تنها یک وسیله ی حمل ­و نقل عمومی، به سرانجام نم ی­رسد. از این رو، مسافر برای طی طریق از مبدا به مقصد، مجبور می­ شود که از چند خط حمل­ و نقل عمومی که ممکن است شامل وسایل غیر یکسانی باشند، استفاده نماید و حتی مسیری را نیز، به صورت پیاده بپیماید. در این جا، با یک مساله ی حمل­و نقل چند حالته روبرو هستیم که در یک بستر مکانی با استفاده از ابزارهای مختلف و با در نظر گرفتن معیارهای مختلف، قابل بررسی است. این مساله، سابقه ی پژوهش­ های زیادی در دنیا دارد ولی در ایران و مشخصا در شهر قزوین که مورد مطالعه ی این پژوهش است، چنین سیستمی تاکنون به ثمر ننشسته است.روش ها : در این پژوهش، از مدل عامل- مبنا برای شبیه­سازی استفاده ی مسافران از وسایل حمل ­و نقل عمومی در داخل شهر، استفاده می­شود. محیط کار، نقشه ی شبکه ی خیابان ­های شهر قزوین است که مسیرهای حمل­و نقل عمومی روی آن، پیاده شده است. وسایل حمل ­و نقل عمومی در شهر قزوین، اتوبوس و تاکسی است که استفاده از آژانس نیز به آن، افزوده شده است. در این مدل، عامل ­ها در نقش مسافرانی هستند که از یک مبدا مشخص، قصد عزیمت به مقصدی مشخص را دارند و با گزینه ­های مختلفی برای سفر خود، مواجه می­ باشند. عامل، می­ تواند همه ی این گزینه­ ها را در محیط نقشه، تجربه نماید و زمان و هزینه ی استفاده از هر یک از آن ها را به دست آورد تا در نهایت، مشخص شود که کدام گزینه می­تواند برای مسافر، مطلوب­تر باشد.یافته ها: نتایج، نشان داد که وسایل حمل­و نقل عمومی شهر قزوین در مسیرهای مختلف می­توانند مطلوبیت­ های متفاوتی داشته باشند و بهتر است هر مسیر، به صورت جداگانه سنجیده شود. با این حال، به صورت کلی می­توان گفت در مسیرهای کوتاه، تاکسی گزینه ی مطلوبی است، در مسیرهای متوسط، اتوبوس می­تواند از نظر هزینه، مقرون به صرفه باشد و در مسیرهای طولانی، استفاده از آژانس، توجیه­ پذیر خواهد بود. امروزه، استفاده از تاکسی­ های اینترنتی، گسترش بسیاری یافته است. این تاکسی­ ها را نیز، می ­توان به صورت آژانس در نظر گرفت. تنها تفاوت آن ها در این است که معمولا هزینه کمتری نسبت به آژانس­ های تلفنی دارند و از فراوانی بسیار بیشتری نیز، برخوردار هستند.نتیجه گیری: به کارگیری مدل عامل­ مبنا به عنوان یک مدل شبیه­ ساز، قدرت زیادی در تحلیل مسائل حمل­ و نقل و ترافیک ایجاد می­ کند و این تحقیق، گواه این امر است. نتایج این تحقیق، یک دید کلی از میزان مطلوبیت گزینه ­های مختلف حمل­ و نقل عمومی در شهر قزوین ایجاد می­کند، حال آن که هر مسافری، ممکن است دیدگاه اختصاصی خود را داشته باشد. برای مثال، ممکن است افرادی به دلیل اقتصادی یا امنیت، تنها از اتوبوس برای سفر درون­ شهری، استفاده نمایند. در هر صورت، مدل توسعه­ داده­ شده در این پژوهش، می­ تواند مطلوبیت هر سفر را از جنبه ­های مختلف حتی فراتر از زمان و هزینه، به شرط فراهم بودن اطلاعات آن، ارزیابی و در اختیار مسافر قرار دهد. از این رو، قدرت و قابلیت واقعی این مدل، زمانی به منصه ی ظهور خواهد رسید که در یک سامانه ی برخط با قابلیت استفاده در تلفن­ های همراه، در اختیار عموم قرار گیرد.

سامانه اطلاعات مکانی, شبکه حمل و نقل عمومی, شبیه سازی, قزوین