رضا ستاری - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران
مرضیه حقیقی - دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران
شهرام احمدی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

یکی از بنیادیترین مباحث انسانشناسی، مطالعه روابط خویشاوندی، شیوههای همسرگزینی و پیوند ازدواج است که از دیرباز مورد توجه نظریهپردازان این حوزه قرار گرفته است. متون کهن حماسی ما، به رغم بهرهمندی از منابع عظیمی از افسانهها و روایات برخاسته از زندگی مردم، بازتابنده مهمترین مسائل اجتماعی، فرهنگی و انسانشناختی مردم ایران باستان اند. با توجه به جایگاه درخور این آثار برای تحلیل مسائل انسانشناختی، تاکنون جز شاهنامه فردوسی، به سایر حماسههای ملی از این منظر توجه چندانی نشده است. در این پژوهش، به بررسی روابط خویشاوندی در شاهنامه و حماسههای ملی متاثر از آن، از دیدگاه نظریه انسانشناسی ساختاری کلود لوی استروس پرداخته شده است. استروس با تکیه بر نظریه تقابلهای دوگانه، خانواده و نظام خویشاوندی را به منزله نخستین قرارداد اجتماعی و نقطه آغاز فرهنگ بشری در تقابل با طبیعت قرار میدهد. از نظر او، برونهمسری در تقابل با درونهمسری (ازدواج با محارم)، نشاندهنده تقابل اساسی فرهنگ/ طبیعت است. بر این اساس، در این پژوهش به تقابلهای مهم قابل طرح در روابط خویشاوندی حماسههای ملی، از دیدگاه انسانشناسی ساختارگرا، پرداخته شده است. دستاورد پژوهش حاکی از آن است که بر نظام خویشاوندی این متون، تقابلهایی همچون تقابل ایران/ انیران، زن/ مرد، برونهمسری/ درونهمسری، پدرسالاری/ مادرسالاری، پدرمکانی/ مادرمکانی و... حاکم است که وامدار اندیشه تقابلگرای اساطیر کهن ایرانی است.

انسانشناسی ساختاری, حماسههای ملی ایران, کلود لوی استروس, نظام خویشاوندی, همسرگزینی.