نعمت الله ایران زاده - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
شیرزاد طایفی - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
نصیراحمد آرین - . استادیار گروه تاریخ، دانشکده هنر، دانشگاه پنسلوانیای آمریکا

پژوهش حاضر، به روش تحلیل کیفی مبتنی بر استقراء تام، مساله عبور از گفتمان کنشی و برنامه ­مدار به گفتمان حسی- ادراکی و غیربرنامه ­دار را در گلنار و آیینه از رهنورد زریاب نقد و تحلیل می­کند. فرض نوشته بر این است که رمان­های قبل از دهه هشتاد در افغانستان مبتنی بر نظام گفتمان کنشی، روایت تجویزی و تعاملی، نظام ارزشی مقوله­ای و ارتباط عینی میان سطوح زبانی­ اند؛ اما از آغاز دهه هشتاد به این­ سو این وضعیت دچار دگردیسی شده که در نتیجه، نظام گفتمان­ پدیداری و حسی- ادراکی، روایت­های تطبیقی و هم آمیخته، نظام ارزشی وجهی و تطابقی و رابطه پدیداری و جسمانه­ای جایگزین نظام­های قبلی شده­ اند. رمان گلنار و آیینه که در آغاز دهه هشتاد منتشر شده، نمونه خصیصه ­نمای این وضعیت است. تحلیل موردی این رمان فرض نویسندگان در این مقاله را به درستی اثبات می­ کند. سه نشانه- معنای بزرگ (وحدت سوژه- ابژه، گفتمان عاشقانه و هویت موهوم سوژه- ابژه) در این رمان بر بنیاد تئوری نشانه- معناشناسی پدیدارشناختی تحلیل شده است و در نتیجه دریافته­ایم که در این رمان، همانند رمان­های قبل از این دهه، معنا، حاصل تقابل نیست و ابژه ارزشی خارج از سوژه برای فتح وجود ندارد؛ بلکه سیر زایش و تولید معنا در آن از مجرای نظام گفتمان شوشی و حسی- ادراکی، روایت تطبیقی و هم ­آمیخته و نظام ارزشی وجهی شکل گرفته است. در چنین نظامی، معنا به گونه تصادفی و هم­آیی، بدون برنامه از قبل تعیین­ شده حاصل شده و حواس انسانی سوژه در تولید آن نقش برجسته دارد.

گفتمان کنشی, گفتمان حسی- ادراکی, روایت, کنش, شوش, گلنار و آیینه