احمد الستی - مدرس سینما، مدرسه فیلم تهران

این مقاله با مطالعه موسیقی یکی از مهمترین سکانس های تاریخ سینما، یعنی سکانس پلکان اودسا از فیلم رزمناو پوتمکین، ساخته سرگئی آیزنشتاین، به تشریح این مساله می پردازد که چگونه در این فیلم نظام مونتاژ مبتنی بر ریتم حکم می کند که موسیقی همراه شونده با آن نیز از نظام ساختاری ریتمیکی برخوردار باشد. از آنجاکه آیزنشتاین با ذهنیتی موسیقایی روی مونتاژ این سکانس کار کرده بود، موسیقی دانان بسیاری مشتاق به تبدیل این نظام تصویری به معادل صوتی آن بودند که از میان آن ها، این مقاله به آثار ادموند مایزل، نیکلای کریوکف و دمیتری شوستاکوویچ، می پردازد. به منظور بررسی ارزش زیبائی شناختی کار این موسیقی دانان و نحوه همراهی شان با این فیلم از نظریه های تئودور آدورنو و هانس آیزلر، دو صاحب نظر موسیقی فیلم استفاده شده است. این مقاله استدلال می کند که تنها راه انطباق درست موسیقی با فیلم تطابق ساختاری و هم خوانی حسی مونتاژ فیلم و ریتم موسیقی است، آنچه که آدورنو و آیزلر «خویشاوندی ساختاری» می خوانند. بر همین اساس هرگاه تحولاتی بر سر این فیلم، به ویژه بر سر این سکانس آمده است، خویشاوندی ساختاری بهم ریخته است. این مقاله نتیجه می گیرد که دلایل توفیق بعضی از قطعات، همکاری نزدیک بین کارگردان و موسیقی دان یا دریافت حسی مبتنی بر مونتاژ این سکانس بوده است.

ریتم, سکانس پلکان اودسا, فیلم, موسیقی