محمد مدهوشیان نژاد مدهوشیان نژاد - مربی، عضو هیئت علمی دانشکده هنرهای اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز
حجت اله عسکری الموتی - مربی، عضو هیئت علمی دانشکده هنرهای اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز

ارسی­ها به ­عنوان یکی از مهم­ترین نورگیرها در معماری سنتی ایران به­شمار می­رود. شاید بتوان دوران قاجار را به­ عنوان عصر طلایی و یا نقطه­ی اوجی در ساخت و به­کارگیری ارسی­ها محسوب نمود. تبریز به­ عنوان یکی از مهم­ترین شهرهای دوران قاجار در بردارنده ارسی­های فراوانی است. طیف وسیع ارسی­های قاجاری تبریز از جنبه­های متفاوتی قابل تفکیک هستند. سوال اصلی این است که علاوه بر دسته­بندی تاریخی، چه مولفه­هایی در ارسی­های قاجاری تبریز برای طبقه­بندی آنها وجود دارد. با هدف رسیدن به پاسخ این سوال، در سه بازه­ی زمانی پیشنهادی در دوران قاجار، وجوه تمایز و مشابهت ارسی­ها در فراوانی، طرح و نقش، شکل کلی، رنگ شیشه­ها و تکنیک­های ساخت، مورد مطالعه قرار می­گیرد. این­که ارسی­ها متاثر از عوامل مختلف، دارای سیر تحول در این دوران سه گانه هستند، از فرضیات این مقاله به­شمار می­رود. شیوه­ی تحقیق، توصیفی تحلیلی و روش جمع­آوری اطلاعات کتابخانه­ای میدانی است. بررسی­های انجام گرفته نشان می­دهد، ارسی­های دوران اول، دوم و سوم با وجود مشابهت­هایی در بخش تکنیک ساخت، تمایزات چشم­گیری در فراوانی، طرح و نقش و شکل کلی دارند. اگر این تمایزات ارزش­گذاری کیفی و کمی شوند، سیر نزولی در تحول ارسی­های قاجاری تبریز از دوران اول تا دوران سوم قابل مشاهده است.

ارسی های قاجاری تبریز, تمایزهای کیفی و کمی, طرح و نقش, تکنیک های ساخت ارسی