محمد ابراهیم زارعی - دانشیار گروه باستان شناسی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان
یداله حیدری باباکمال - دانشجوی دکتری باستان شناسی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان

تکیه معاون­الملک یکی از مهم­ترین تکایای ایران و بناهای شهر کرمانشاه در اواخر دوره قاجار است که در بافت قدیم شهر و محله برزه­دماغ واقع شده است. کاشی­کاری تکیه، مضامین متعدد مذهبی، ملی، اساطیری، حماسی، مناظر طبیعی، گل و مرغ و هندسی را در بر می­گیرد. مهم­ترین هدف پژوهش حاضر، شناسایی منشا نقوش کاشی­های فوق، علل شکل­گیری آنها در کنار هم و پی بردن به مضامین متنوع محلی، بومی و فرا محلی در آنهاست. روش بکار رفته در پژوهش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، تحقیقات میدانی در محل و مقایسه تطبیقی نقوش کاشی ها با نسخ خطی مصور دوره قاجار به منظور پی بردن به منشا آنهاست. نتایج پژوهش نشان می­دهد که الگو گرفتن از تصاویر نسخ خطی مصور رجال روشنفکر و ملی­گرای قاجاری مانند جلال­الدین میرزا قاجار و فرصت­الدوله شیرازی، منشا نقوش حماسی و اساطیری است که در آن تاثیر هنر ایران باستان به­وضوح مشهود است. همچنین مشخص شد که الگوی ایجاد کاشی­های حماسی منقش تکیه معاون­الملک با خانه­های قاجاری قوام­السلطنه، مشیرالدوله و اعلم­السلطنه در تهران، حمام سردر گلزار رشت و خانه آرازی قزوین یکی است. منشا تصاویر مذهبی نیز برگرفته از پرده نقالان، شبیه­خوانان و کتب چاپ سنگی است.

تکیه معاون الملک, کاشی کاری, کرمانشاه, تنوع مضامین هنری, بافت تاریخی